Αδιαμφισβήτητα, η "Φόνισσα" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα παραδείγματα της κλασσικής ελληνικής λογοτεχνίας. Το φιλοθεάμον κοινό της Θεσσαλονίκης λοιπόν, θα έχει σε λίγο καιρό την ευκαιρία να παρακολουθήσει επί σκηνής τη διασκευή της Βαρβάρας Δουμανίδου, η οποία μεταφέρεται από το "Θέατρο του Άλλοτε" στο θέατρο "Αυλαία". Με αφορμή τις επικείμενες παραστάσεις, ο ηθοποιός Νίκος Νικολαΐδης που συμμετέχει στο έργο, μιλά στην Townsendia και τη Μαρία Σμήνα για το ρόλο του, εκφράζει τις απόψεις του σχετικά με τη δράση και τα κίνητρα της "Φόνισσας", ενώ δεν παραλείπει να και αναφερθεί στο χώρο της υποκριτικής γενικότερα, καθώς και στην εμπειρία που έχει αποκομίσει συνολικά από αυτήν ως σήμερα.
Κύριε Νικολαΐδη, σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα παρακολουθήσουμε επί σκηνής τη "Φόνισσα", ένα από τα εμβληματικότερα έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αλλά και της ελληνικής πεζογραφίας γενικότερα, το οποίο μεταφέρεται από το "Θέατρο του Άλλοτε", στο Θέατρο Αυλαία. Θα θέλατε να μας δώσετε μερικά στοιχεία για το χαρακτήρα που θα ενσαρκώσετε;
Στο μυθιστόρημα, τον κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι γυναίκες και ειδικότερα η Γιαννού η Φράγκισσα, που είναι και η Φόνισσα. Οι άντρες είναι συμπληρωματικοί της ατμόσφαιρας. Εγώ υποδύομαι 3 χαρακτήρες. Τον Κωνσταντή, το γαμπρό της Φόνισσας, τον Γιάννη Λυρίγκο, και τον χωροφύλακα που κυνηγάει ανεπιτυχώς το Μούρτο. Ο Κωνσταντής είναι ένας καλόψυχος, ωστόσο ανεπαρκής οικογενειάρχης, και είναι με έναν τρόπο αδιάφορος προς τις γυναίκες και τα προβλήματά τους, σκέφτεται απλοϊκά. Ακόμα και όταν συνειδητοποιεί ότι το παιδί του έχει πεθάνει, ταράζεται μεν, αλλά εκεί φαίνεται και το πόσο άγαρμπος είναι σαν χαρακτήρας. Ένας απλός, αμόρφωτος άνθρωπος της βιοπάλης, ας το πούμε έτσι. Από την άλλη ο Λυρίγκος, είναι ένας βοσκός που καταφεύγει στην Γιαννού να τον βοηθήσει, γιατί το νεογέννητο του είναι άρρωστο. Είναι στιβαρός και ακατέργαστος. έχει όμως τη συναίσθηση της δυσκολίας του να μεγαλώνει κανείς κορίτσια. Ο χωροφύλακας από την άλλη, είναι μάλλον στερεοτυπικός για την εποχή του. Όχι τόσο ευφυής, και μάλλον γκαφατζής. Γενικά σχεδόν όλοι οι ηθοποιοί, παίζουμε διάφορους ρόλους, είτε σαν χαρακτήρες είτε σαν εικόνες στη διάρκεια του έργου.
Το έργο όπως γνωρίζουμε όλοι, είναι υψίστης λογοτεχνικής αξίας. Ποια είναι τα δικά σας συναισθήματα με τη συμμετοχή σας στη μεταφορά ενός τόσο σημαντικού ελληνικού πεζογραφήματος επί σκηνής;
Το κείμενο είναι το Α και το Ω σε μια θεατρική παράσταση. Αναμφίβολα, το έργο είναι αριστούργημα. Συνεπώς μου αρέσει πολύ η πρόκληση του να υπηρετήσω ένα τέτοιο κείμενο. Φυσικά και η διασκευή της Βαρβάρας είναι εντυπωσιακή, διότι διατηρεί και την καθαρεύουσα, αλλά και την απλή λαϊκή γλώσσα που μιλούσε ο κόσμος την εποχή εκείνη. Αν προσέξετε, στο βιβλίο οι διάλογοι των ηρώων είναι σε πιο απλή γλώσσα. Την καθαρεύουσα την μιλούσαν λίγοι, οι μορφωμένοι, οι οποίοι φυσικά ήταν μειοψηφία εκείνα τα χρόνια. Με συναρπάζει σε μεγάλο βαθμό η λαογραφία και το πώς ο Παπαδιαμάντης περιγράφει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, συνεπώς είμαι πολύ χαρούμενος που θα παίξουμε αυτό το τεράστιο σε λογοτεχνική αξία έργο.
Με βάση τη δική σας οπτική, ποιο θεωρείτε πως είναι το μήνυμα που προσπάθησε να περάσει μέσα από το έργο του ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, αλλά και η Βαρβάρα Δουμανίδου, η οποία εκτός από τη σκηνοθεσία του έργου, επιμελήθηκε και τη θεατρική διασκευή του; Ποια στοιχεία πιστεύετε πως θέλησε να εκφράσει έντονα επί σκηνής;
Ο Παπαδιαμάντης είχε πλήρη συναίσθηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με το πόσο δύσκολη ήταν η ζωή των γυναικών εκείνα τα χρόνια, όπως επίσης και το βάσανο του να δώσουν οι γονείς προίκα στις κόρες τους για να παντρευτούν. Υπήρχε φοβερή φτώχεια, και αν είχε κάποιος 3 ή 4 κορίτσια, αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα. Το ήξερε, γιατί το βίωνε ο ίδιος με τις αδερφές του. Οι γυναίκες φαίνονται να έχουν φοβερές υποχρεώσεις. Μια, ας το πούμε καταδίκη, να είναι κλεισμένες μέσα στο σπίτι, να το φέρουν βόλτα σε πολύ δύσκολους καιρούς και να υπηρετούν τους συζύγους, τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Είναι εμφανής η αδικία και η άνιση επιφόρτιση με υποχρεώσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Νομίζω αυτό θέλουμε να καταδείξουμε.
Πιστεύετε πως ο Νίκος Νικολαΐδης μπορεί ενδεχομένως να έχει κοινά στοιχεία με το χαρακτήρα που υποδύεται; Υπήρξαν στιγμές κατά την ανάγνωση της διασκευής, που ίσως να αισθανθήκατε κάποια οικειότητα με το χαρακτήρα που θα ενσαρκώσετε;
Ο κάθε ηθοποιός βρίσκει κοινά σημεία με τους χαρακτήρες που υποδύεται, σε μικρό η μεγάλο βαθμό. Για να το πω πιο σωστά, κάθε ρόλος που φιλοξενούμε μέσα μας, βγαίνει από εμάς. Είμαστε τα δοχεία. Αυτό όμως δε συμβαίνει απαραίτητα και με την ιδιοσυγκρασία του ρόλου. το χαρακτήρα δηλαδή. Δε νομίζω ότι έχω πολλά κοινά στοιχεία με τον Λυρίγκο ή τον Κωνσταντή σαν προσωπικότητες. αν και δεν θα τους έλεγα και κόντρα ρόλους.
Αν και πρόκειται για ένα ερώτημα που σαφώς ταλανίζει όλους τους αναγνώστες του έργου διαχρονικά, εσείς τι πιστεύετε; Η Φραγκογιαννού είναι μια γυναίκα ψυχικά διαταραγμένη, ή είναι νοητικά υγιής, αλλά έχει σχηματίσει έναν δικό της στρεβλό ηθικό κώδικα, ο οποίος την οδηγεί τελικά στο να διαπράττει τους φόνους;
Ισχύουν όλα αυτά που αναφέρετε και εκεί είναι το μαγικό του χαρακτήρα της. Η Φραγκογιαννού, όπως και η Μήδεια, διαπράττουν το έγκλημα της παιδοκτονίας και η Γιαννού συγκεκριμένα και της γυναικοκτονίας, διότι σκοτώνει μόνο κορίτσια για να τα απαλλάξει από τα βάσανα της ζωής. Όντας η ίδια μια τρομερά καταπιεσμένη, ωστόσο πολύ δυναμική γυναίκα. Η διαταραχή της Γιαννούς προκύπτει στην πορεία από τη δυστυχία και τα βάσανα. Είναι σαφώς ψυχικά άρρωστη πλέον, καθότι θεωρεί ότι εκπληρώνει το θέλημα του Θεού και των αγγέλων. Όπως λέει και ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης, η Φραγκογιαννού, "είχε παραλογίσει" και "είχε ψηλώσει ο νους της". Και τους δυο αυτούς χαρακτήρες, τη Γιαννού και τη Μήδεια, επί της ουσίας τους καταλαβαίνουμε, αλλά δε γίνεται να τους δικαιώσουμε, διότι διαπράττουν το μέγιστο των εγκλημάτων, το να σκοτώνουν δηλαδή ανυπεράσπιστα παιδιά.
Ίσως να μπορούσαμε να ισχυριστούμε, πως σε ολόκληρο το έργο, υπάρχει διάχυτο το φεμινιστικό στοιχείο. Δεδομένου πως η γυναικεία καταπίεση ήταν σαφώς πιο έντονη την εποχή που γράφτηκε το έργο, σε ποιο βαθμό θεωρείτε πως έχουν αλλάξει τα δεδομένα στις σύγχρονες κοινωνίες αναφορικά με τη θέση της γυναίκας, σε σύγκριση με τότε;
Είναι η μέρα με τη νύχτα. Ουδεμία σχέση έχει η τότε εποχή με την σημερινή, σε όλα τα επίπεδα. Σαφώς και υπάρχουν φαινόμενα σεξισμού και ανισότητας ακόμα και στις μέρες μας, αλλά δε μπορούν να συγκριθούν με την τότε εποχή. Τα πράγματα είναι πολύ πιο ισότιμα πλέον. Οι γυναίκες, σε αντίθεση με την τότε εποχή, μορφώνονται, εργάζονται, και επιλέγουν τον τρόπο που θα ζήσουν. Κάτι το οποίο δεν υπήρχε ούτε σαν ιδέα εκείνη την εποχή, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Πάντως παρατηρούμε ότι σε πολλά χωριά της χώρας, οι καταστάσεις θυμίζουν αρκετά εκείνα τα χρόνια του Παπαδιαμάντη. Θεωρώ, ωστόσο, ότι τα πράγματα έχουν εξελιχθεί σαφώς προς το καλύτερο.
Μιλώντας πάντοτε υποθετικά και αναφορικά με τους ηθικούς κανόνες της εποχής εκείνης, θεωρείτε πως η ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα, θα μπορούσε αν όχι να δικαιολογήσει, να κατανοήσει τουλάχιστον την πράξη και τα κίνητρα της "Φόνισσας";
Το φινάλε του έργου μας δείχνει πως κατηγορηματικά όχι. Ενώ αρχικά αντιμετωπίζεται με απλή καχυποψία η Γιαννού, τελικά μας δείχνεται ότι η κοινωνία εξοργίζεται μαζί της. Επαναλαμβάνω ότι ναι μεν μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί ένας άνθρωπος φτάνει σε αυτό το έσχατο σημείο, αλλά η παιδοκτονία δε συγχωρείται, ούτε δικαιώνεται. Ούτε τότε ούτε τώρα. Ρίξτε μια ματιά στα σχόλια ανθρώπων στα κοινωνικά δίκτυα, σε άρθρα που περιγράφουν σύγχρονες περιπτώσεις παιδοκτόνων. Και είναι λογικό.
Πιστεύετε πως οι πράξεις της "Φόνισσας", υποκινούνται από την αγάπη της για το γυναικείο φύλο, με σκοπό να απαλλάξει τα μικρά κορίτσια από το βάρος μιας καθαρά πατριαρχικής κοινωνίας, ή θα μπορούσαν να πυροδοτούνται από έντονο μισογυνισμό και εσωτερικευμένο μίσος προς τα νέα κορίτσια, εξαιτίας των δεινών που η ίδια βίωσε;
Η Φόνισσα δε μισεί τα κορίτσια που σκοτώνει. Μισεί τη ζωή που θα πρέπει να ζήσουν. Ουσιαστικά μισεί την δικιά της ζωή. Πιστεύω ότι ούτε η ίδια θέλει να ζήσει πια. Το εξομολογείται στον ιερέα που συναντάει, άλλωστε. Και τελικά η ίδια για να γλιτώσει, αυτοκτονεί. Θέλει να γλιτώσει από τον εαυτό περισσότερο, παρά από τους διώκτες της.
Περνώντας στον Νίκο Νικολαΐδη ως ηθοποιό / καλλιτέχνη, θα ήθελα να μου πείτε μερικά πράγματα σχετικά με τη δική σας εμπειρία από το ταξίδι της υποκριτικής μέχρι σήμερα… Πόσο καιρό ασχολείστε και ποια στοιχεία πιστεύετε πως πρέπει να διαθέτει κάποιος που θέλει να ασχοληθεί με το χώρο;
Ασχολούμαι 10 χρόνια περίπου, και ενεργότερα σε επαγγελματικές παραστάσεις τα τελευταία 6. Είναι ένα μαγικό ταξίδι, γιατί σου δίνεται η ευκαιρία να μελετήσεις εποχές, ανθρώπους, καταστάσεις, και να διηγηθείς ιστορίες και αυτά είναι πράγματα που δεν θα μπορούσες να κάνεις στην πραγματική ζωή. Είναι και ένα μεγάλο παιχνίδι με τον ίδιο μας τον εαυτό ως ηθοποιοί το να αντεπεξέλθουμε στην εκάστοτε πρόκληση. Δεν είναι εύκολο πράγμα η ενασχόληση το θέατρο. Είναι η οικονομική ανασφάλεια που εμπεριέχει, οι ώρες μελέτης και προβών, η αφοσίωση και η πειθαρχία που χρειάζεται. Γενικά πρέπει να είσαι λίγο….τρελός! Από την άλλη, είναι μια υπέροχη διαδικασία. Απελευθερωτική πολύ.
Θα θέλατε να μας αποκαλύψετε μερικά στοιχεία σχετικά με τα επόμενα επαγγελματικά σας βήματα; Τι να περιμένουμε από εσάς στο άμεσο και όχι μόνο, μέλλον;
Ήταν μια γεμάτη χρονιά για μένα η φετινή. Είναι το τρίτο έργο φέτος, καθώς κάναμε τον Εκκλησιαστή τον Γενάρη με το Θέατρο του Άλλοτε, και μετά είχα τον 5ο Όροφο του Άνθιμου Κατιρτζόγλου. Ουσιαστικά δεν έχω σταματήσει πρόβες και παραστάσεις από το Νοέμβριο. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο ακόμη, για την επόμενη σεζόν, πάντως, αυτά δε μένουν κρυφά!
Συνέντευξη: ΜΑΡΙΑ ΣΜΗΝΑ
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: "Η Φόνισσα" του Παπαδιαμάντη από το Θέατρο του Άλλοτε στο Θέατρο Αυλαία
Δείτε τι είπαν επίσης για την παράσταση:
Βαρβάρα Δουμανίδου: Η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη έχει όλα εκείνα τα υλικά που μας γοητεύουν ως ομάδα
Τζώρτζια Βογιατζόγλου: Υπάρχουν ακόμη περιθώρια για βελτίωση της θέσης της γυναίκας αλλά και των ανθρώπων εν γένει
Πηγές φωτογραφιών: κεντρική: προσωπικό αρχείο ηθοποιού, λοιπές: ΔΤ
