Γρηγόρης Βαλτινός: Ένας καλλιτέχνης οφείλει να σκέφτεται με την ψυχή και να αισθάνεται με το μυαλό

Ποιες προτάσεις, ποιες λέξεις να γραφτούν που δεν έχουν ήδη γραφτεί για τον σπουδαίο άνθρωπο και καλλιτέχνη, Γρηγόρη Βαλτινό; Με αφορμή τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στο παγκοσμίου φήμης δικαστικό θρίλερ «Η Ετυμηγορία», τη νέα, φιλόδοξη παράσταση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και της Θέασις Δράσεις Πολιτισμού, είχε την μεγάλη προθυμία να συζητήσει μαζί μου για όλα εκείνα που σκέφτεται, αισθάνεται και αφουγκράζεται στο σύγχρονο πλαίσιο που μας περιβάλει, σε μία εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη. Τον ευχαριστώ για την εκ βαθέων πολύτιμη κουβέντα!  

Στην «Ετυμηγορία», η οποία παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, υποδύεστε τον «Φρανκ Γκάλβιν», τον αδέκαστο, αλλά ταλαιπωρημένο δικηγόρο που αναλαμβάνει μία άκρως ενδιαφέρουσα υπόθεση.

Πολύ σωστά. Ο Φρανκ Γκάλβιν έπεσε θύμα του συστήματος που υπηρετούσε. Ήταν ένας πολύ πετυχημένος δικηγόρος και οικογενειάρχης, αλλά δημιούργησε εχθρούς, ενδεχομένως λόγω του μεγάλου ταλέντου που είχε. Με μία συκοφαντική κατηγορία περί χρηματισμού ενόρκων του κατέστρεψαν την καριέρα. Έπειτα, τον χώρισε η γυναίκα του, η οποία έστρεψε εναντίον του και την κόρη τους. Οπότε, το σύστημα που υπηρέτησε είναι το ίδιο σύστημα που τον κατασπάραξε κιόλας, όπως, άλλωστε, γίνεται πάντα μέσα σε αυτό το σύστημα που έχει επικρατήσει σε όλες τις χώρες. Ξαφνικά του παρουσιάζεται μία υπόθεση, η οποία έχει μεγάλη σχέση με την δική του, αλλά όχι απόλυτα. Πρόκειται για την υπόθεση μίας αδύναμης κοπέλας, η οποία ύστερα από ένα ιατρικό έγκλημα πέφτει σε κώμα και δεν έχει τα εφόδια και την κοινωνική θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Αφήνει πίσω της τρία παιδιά που κάπως πρέπει να μεγαλώσουν, έστω και δίχως εκείνη. Έτσι, ο χαρακτήρας μου βάζει με τον εαυτό του ένα προσωπικό στοίχημα να πάει κόντρα σε αυτό το σύστημα, ούτως ώστε να νικήσει μια φορά ο φτωχός και ο αδύναμος πολίτης.

Ο ήρωας που ενσαρκώνετε καλείται να αντιμετωπίσει «θεούς και δαίμονες», εφόσον εναγόμενοι είναι όχι μόνο μέλη της ιατρικής κοινότητας, αλλά εκπρόσωποι της Καθολικής εκκλησίας και όλου του πολιτικού συστήματος. Πού πιστεύετε πως οφείλεται η ξαφνική μεταστροφή που παρουσιάζουν οι άνθρωποι όταν λάβουν στα χέρια τους εξουσία;

Ο ηθοποιός οφείλει να μελετά τη φύση του ανθρώπου και –δυστυχώς- διαπιστώνει ότι η «κακή» πλευρά είναι αξεπέραστη. Ναι μεν αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά εξαρτάται από την καλλιέργεια, την μόρφωση, τον πολιτισμό του. Συχνότατα βλέπουμε ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχουν εφόδια πολιτισμού και κοινωνικής ηθικής, να προσπαθούν να συνθλίψουν άλλα άτομα, μόλις αναλάβουν την εξουσία. Είναι κάτι που δεν θα ήθελα καν να χαρακτηρίσω. Το αποκαλώ «δυστυχία». Θέλουν να επιβληθούν στην υπόλοιπη κοινωνία με έναν εντελώς αυταρχικό και φασιστικό τρόπο, κάτι που επιτυγχάνουν μόλις τους δίνεται το «όπλο» της επαγγελματικής ή κοινωνικής ανέλιξης. Είναι μία κατάσταση που «μεταφράζεται» και στην αγριότητα που επικρατεί και εξαπλώνεται, αντί να τιθασεύεται ανά τους αιώνες. Πλέον, ο «κακός» άνθρωπος έχει περισσότερη τεχνολογία, άρα και περισσότερα όπλα στο πλευρό του. Με ένα απλό πάτημα του κουμπιού και δίχως να κινδυνέψει στο «πεδίο της μάχης», σκοτώνει εκατοντάδες συνανθρώπους του. Δυστυχώς, έτσι είναι πλασμένος ο άνθρωπος. 

Μπορεί ένας άνθρωπος, όπως ο Φρανκ Γκάλβιν, να είναι το πρώτο πλακίδιο «ντόμινο» που θα συμπαρασύρει στον αγώνα του και άλλους ανθρώπους ενάντια σε ένα διεφθαρμένο σύστημα; Πού βρίσκεται ο ρόλος του ηθοποιού σε αυτή τη διαδικασία;

Φυσικά. Ο ρόλος του ηθοποιού και γενικά του καλλιτέχνη είναι να αφυπνίζει. Η τέχνη μας, όπως και όλες οι άλλες τέχνες, προσπαθεί να μειώσει αυτό το ποσοστό της ανθρώπινης αγριότητας, διότι η απόλυτη εξαφάνιση του είναι ανέφικτη. Η «μάχη» είναι άνιση, ξέρουμε εκ των προτέρων ότι θα ηττηθούμε, αλλά ακόμα και ένας άνθρωπος να αλλάξει μετά από μία παράσταση είναι κέρδος. Όταν τελειώσει η παράσταση, είναι δεδομένο πως δεν θα υπάρξει κάποια πολιτική ή κοινωνική επανάσταση, διότι το θέατρο λειτουργεί «υποδόρια». Μου αρέσει πολύ να λέω ότι το θέατρο περνάει στο αίμα των ανθρώπων. Η λειτουργία του είναι βραδυφλεγής. Σταδιακά διαβρώνει την κακή κοινωνία, δημιουργεί και διδάσκει πολιτισμό και αλλάζει τους ανθρώπους. Για να αλλάξει το σύνολο, πρέπει πρώτα να αλλάξει η μονάδα. Αυτή είναι η μόνη μας ελπίδα και παρηγοριά.

Ενισχύοντας, έτσι, την φράση: «Ο μόνος δρόμος προς τα έξω είναι προς τα μέσα».

Ακριβώς. Σοφότατη φράση. Μου θυμίζει τον άλλο, επίσης υπέροχο στίχο: «Ηθοποιός σημαίνει φως». Το εν λόγω φως δεν είναι εκείνο που εκπέμπεται από έναν προβολέα. Είναι το φως που ρίχνει ο ηθοποιός στις σκοτεινές ψυχές των ανθρώπων, σε όλα εκείνα τα ανεξερεύνητα και αναπάντητα ερωτήματα. Λίγο φως, μήπως και βρούμε κάποιες απαντήσεις. Μήπως και βρούμε ένα βότανο, ένα ελιξίριο για να μαλακώσουν οι ψυχές μας.

Μια διαδικασία που νομίζω αφορά πρωτίστως τον ίδιο τον ηθοποιό, να ξεκινήσει πρωτίστως μέσα του η αλλαγή και μετά να φτάσει και στους θεατές.

Για αυτόν τον λόγο λέμε ότι το θέατρο βελτιώνει κατ’ αρχάς εμάς, τους ηθοποιούς, κάτι που πλέον θεωρείται τετριμμένο. Εάν δεν βελτιώσεις τον εαυτό σου, δεν μπορείς να βελτιώσεις κάποιον άλλο. Οπότε, το θέατρο λειτουργεί σαν ψυχοθεραπευτής. Συνηθίζω να λέω ότι ένας καλλιτέχνης οφείλει να σκέφτεται με την ψυχή και να αισθάνεται με το μυαλό. Εάν κάνει αυτή την ανάποδη λειτουργία, η οποία είναι και λίγο οξύμωρη, τότε έχει ελπίδες τόσο αυτός όσο και η κοινωνία στην οποία απευθύνεται. 

Στην παράσταση, η ενάγουσα εν τέλει αποτελεί έναν «καθρέπτη» πάνω στον οποίο αντανακλάται η όψη του κεντρικού χαρακτήρα κι επιστρέφει πίσω στον ίδιο, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μία εσωτερική αλλαγή. Θεωρείτε ότι ορισμένοι άνθρωποι έρχονται στη ζωή μας αποκλειστικά για αυτόν τον λόγο;

Εντελώς. Βέβαια, ισχύει και ο συμπαντικός νόμος που κηρύττει ότι αυτούς τους ανθρώπους τους μαγνητίζουμε κι εμείς οι ίδιοι. Ο ένας ελκύει τον άλλον. Κάποιος που δεν έχει συναισθηματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές, πολιτικές ανησυχίες δεν θα συναντήσει ποτέ τέτοιους ανθρώπους. Για αυτό και βλέπουμε ορισμένους να είναι καθηλωμένοι σε μόνιμη βλακεία και ρηχότητα, καθηλωμένοι σε πολιτιστικές «ακαθαρσίες», μένουν εκεί για πάντα και δεν προοδεύουν ποτέ. Δεν ξέρω αν φταίνε οι ίδιοι, αλλά θέλω να πιστεύω ότι, από μία ηλικία και μετά κατά την οποία οφείλεις να ωριμάσεις, ευθύνεσαι κι εσύ. Δεν φταίει μόνο το κύτταρο, το «ριζικό» ή η οικογένεια σου, διότι κι άλλοι άνθρωποι προήλθαν από προβληματικές οικογένειες, αλλά κάποια στιγμή πήραν τη μεγάλη απόφαση να μη μοιάσουν σε αυτές. 

Μία άποψη που σπάνια ακούγεται πλέον στην κοινωνία, διότι είναι μία άποψη που πληγώνει, ειδικά όταν δεν πέφτει σε ευήκοα αφτιά.

Αυτή είναι η δουλειά ενός καλλιτέχνη. Να «πληγώνει».

Κεντρικός θεματικός άξονας του έργου είναι η απονομή δικαιοσύνης, ένα ζήτημα με «ρίζες» που φτάνουν μέχρι την εποχή του Κάιν και του Άβελ, το οποίο ζήτημα εξακολουθεί να απασχολεί την ανθρωπότητα. Υπάρχει ποτέ περίπτωση το έδαφος να είναι «γόνιμο» για ουσιαστική απονομή δικαιοσύνης;

Σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις. Σε άλλες, τα αρνητικά σύνολα είναι μεγάλα και σε άλλες μικρότερα. Η δουλειά του πνευματικού ανθρώπου, του δάσκαλου, του συγγραφέα, του ποιητή, είναι να αλλάζει αυτά τα ποσοστά. Το «απόλυτο» δεν θα το πετύχουμε ποτέ, όσον αφορά στην ουσιαστική απονομή δικαιοσύνης. Ο άνθρωπος δεν έχει ολοκληρωθεί απόλυτα. Πιθανώς να τον ολοκληρώνει ο θάνατος, είτε γιατί περνάει σε μία πιο ποιοτική «ζωή» είτε γιατί περνάει στην ανυπαρξία. Παύει να υπάρχει μαζί με το καλό, αλλά και με το κακό. Ίσως ο θάνατος να είναι το τέλος ή μία νέα αρχή. Παρόλα αυτά, ως καλλιτέχνης θα έλεγα ότι πρέπει να κυνηγούμε το ουτοπικό, το δύσκολο και ακατόρθωτο. Να προσπαθούμε για ένα άπιαστο όνειρο. Για εμένα, αυτός είναι ο σκοπός. Τότε και μόνο τότε πηγαίνουμε μπροστά. Το να επιδιώκουμε το εφικτό ή την εφαρμογή του συστήματος δεν με αγγίζει καθόλου.

Κι ας μην βγει ποτέ αληθινό το όνειρο.

Βεβαίως. Σίγουρα θα αλλάξει τις ισορροπίες και τα ποσοστά. 

Επί σκηνής, συμπράττετε με έναν εξαιρετικό και πολυπληθή θίασο ηθοποιών, καθώς και με τον σκηνοθέτη, Πέτρο Ζούλια, με τον οποίο και συνεργάζεστε για άλλη μία χρονιά.

Με τον Πέτρο έχουμε το ίδιο θεατρικό «DNA», δεν χρειάζεται να πούμε πολλά μεταξύ μας. Του προτείνω πράγματα από σκηνής, τα οποία ξέρω ότι θα τον βρουν σύμφωνο, γιατί ακριβώς έχουμε την ίδια αισθητική και την ίδια ηθική απέναντι στο θέατρο και στον θεατή. Έχουμε ταιριάξει πάρα πολύ, μαζεύουμε σιγά σιγά γύρω μας τους μόνιμους συνεργάτες μας, οι οποίοι οφείλω να πω ότι έχουν διαπρέψει και σε προηγούμενες παραστάσεις. Είναι σπουδαίοι και ευγενικοί συνεργάτες. Υπάρχει ένας αμοιβαίος σεβασμός στον θίασο. Για εμένα, ένας θίασος είναι πετυχημένος όταν χαρακτηρίζεται από ταλέντο, καλό χαρακτήρα, ηθική, αλλά και έλλειψη πειραματισμού στην «πλάτη» των θεατών. Κατά συνέπεια, με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται και οι ιδανικές συνθήκες για μια ωραία παράσταση.

Πάντως, οι θεατές σαν άλλοι «ένορκοι» φαίνεται πως έχουν ήδη καταλήξει σε ετυμηγορία για την «Ετυμηγορία», αν κρίνω από την αθρόα προσέλευση όλο αυτό το διάστημα από την πρεμιέρα της παράστασης. Τι μορφή παίρνει αυτή η τροφοδοτική ενέργεια που εισπράττετε από το κοινό και πόσο σημαντική είναι για έναν καλλιτέχνη;

Μία μορφή που ουδεμία σχέση έχει με την ματαιοδοξία και τον κομπασμό. Είναι μεγάλη ευτυχία όταν αντιλαμβάνεσαι ότι οι επιλογές σου βρίσκουν αντίκρισμα. Επίσης, είναι τεράστια υπόθεση όταν διανοείσαι ότι ο τρόπος με τον οποίο επέλεξες να «χτίσεις» το εκάστοτε έργο, αλλά και οι συντελεστές που διάλεξες για να το στηρίξουν, έχουν μία κοινή κατεύθυνση. Όταν, μάλιστα, το «βέλος» αυτής της κατεύθυνσης είναι η καρδιά του κοινού, τότε αισθάνεσαι πλήρης. Το θέατρο είναι μια ανθρωποκεντρική τέχνη που γίνεται από ανθρώπους και απευθύνεται σε ανθρώπους. Εάν απευθυνθεί κάπου και δεν υπάρξει αποδοχή, ο πόνος και η πίκρα είναι μεγάλα μεγέθη. Όταν έρχεται η αποδοχή και η συμβατότητα, σκέφτεσαι ότι επικοινωνείς ουσιαστικά με τον υπόλοιπο κόσμο. 

Πρόσφατα, συμμετείχατε στην τηλεοπτική σειρά «Famagusta», υποδυόμενος τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο, ενώ πριν λίγο διάστημα ανακοινώθηκε και η είσοδος σας στην «Γη της Ελιάς», μία είδηση που χαροποίησε τους ένθερμους υποστηρικτές της σειράς.

Είναι ένα εγχείρημα από τους ίδιους συντελεστές, τους οποίους λατρεύω και αγαπώ, πλέον τους αποκαλώ αδέρφια μου. Είναι καταπληκτικοί άνθρωποι, έχουμε συνεργαστεί κι άλλη φορά στο παρελθόν. Μου ζήτησαν να μπω φέτος στην «Γη της Ελιάς», η οποία και παίζει για 4ο χρόνο φέτος. Με την κόπωση και τον φόρτο εργασίας που έχω από το θέατρο, δεν θα συμμετείχα, εάν δεν επρόκειτο για τους συγκεκριμένους ανθρώπους. Οπότε, έχω βρει ένα πολύ ωραίο ξύλο και το δαγκώνω (γελάει) μέχρι να τελειώσουν τα γυρίσματα. Όταν σου ζητάνε κάποιοι φίλοι να συμμετέχεις στην δουλειά και στο όραμα τους, δεν μπορείς να τους το αρνηθείς. Αυτό είναι η φιλία, η αγάπη και συμπαράσταση.

Υπάρχουν κάποια μελλοντικά σχέδια προς ανακοίνωση;

Προς το παρόν, όχι. Έχουμε 1.000 θεατές την ημέρα στην «Ετυμηγορία». Ο αρχικός προγραμματισμός ήταν να παίξουμε μέχρι Φεβρουάριο-Μάρτιο.

Αλλά μάλλον οδεύετε προς παράταση παραστάσεων (γελάει).

Έτσι ακριβώς (γελάει). Κατά συνέπεια, δεν κάνω σχέδια, θα κάνω όμως μόλις διαφανεί κάπως το τέλος της συγκεκριμένης, πολύκροτης δίκης στην «Ετυμηγορία». 

Συνέντευξη: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΡΤΣΙΔΗΣ

Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: "Η ετυμηγορία" στο Κέντρο Πολιτισμού "Ελληνικός Κόσμος"