ΕΠΙΚΑΙΡΑ

6/recent/ticker-posts

Aντώνης Καραγιάννης: Σκηνοθετώντας συνομιλώ με την ψυχή μου


Τον γνώρισα πριν από ένα χρόνο όταν παρακολούθησα την παράσταση "Δεσποινίς Χάος" στο Θέατρο Μαίωτρον. Μία παράσταση που με κατέπληξε και δικαίως βραβεύτηκε στην πορεία. Ήταν τότε που υποκλίθηκα στην πραγματική τέχνη της σκηνοθεσίας και κατά συνέπεια στον άνθρωπο που υπηρετούσε την τέχνη αυτή. Από φίλο ηθοποιό έμαθα ότι θα σκηνοθετήσει και φέτος. Αυτή τη φορά στο Θέατρο Σοφούλη και ο ενθουσιασμός μου ήταν κάτι παραπάνω από αυθόρμητος και παιδικός. Όχι μόνο γιατί θα είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω κάτι που σίγουρα θα με συγκλόνιζε, αλλά θα ήταν και μία καλή αφορμή να συναντήσω ξανά τον Αντώνη Καραγιάννη για να μου μιλήσει αυτή τη φορά για το έργο "Το Παλτό" του Νικολάι Γκόγκολ...


Υπογράφετε τη σκηνοθεσία του έργου "Το Παλτό" του Νικολάι Γκόγκολ. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό το εξαιρετικό κείμενο και για την παράσταση που  παίζεται στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στο Θέατρο Σοφούλη.

Αναμφίβολα πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα του ρωσικού ρεαλισμού, που επηρέασε πολλούς συγγραφείς. Στο "Παλτό" καθρεφτίζεται ο ίδιος ο Γκόγκολ. Διακρίνουμε καθαρά την ειρωνεία, την κριτική στην τσαρική Ρωσία, την απαξίωση στο ψυχοφθόρο γραφειοκρατικό σύστημα και τη δυσπιστία σχετικά με την εφαρμογή του νόμου απέναντι στους απλούς πολίτες-απόρροια της βαθιάς ταξικής ρωσικής κοινωνίας. 


Το έργο αναφέρεται κυρίως στον Ακάκιο Ακάκιεβιτς Μπασμάτσνικόφ, ενός γραφέα δημόσιας υπηρεσίας. Μιλήστε μας για αυτό τον ιδιαίτερο ρόλο και πείτε μας τι τον κάνει ξεχωριστό; Εσείς σκηνοθετικά πως προσεγγίσατε αρχικά το κείμενο και έπειτα τους πρωταγωνιστές του κειμένου;

Ο Ακάκιος είναι ο κεντρικός ήρωας του έργου. Πρόκειται για ένα τίμιο, ευσυνείδητο κι αγνό υπάλληλο, που υπηρετεί σε μια κρατική υπηρεσία. Αυτά τα στοιχεία από μόνα τους σχηματίζουν μια ιδιαίτερη οντότητα. Ο υπάλληλος αυτός υπηρετεί έναν κρατικό μηχανισμό που τον υποτάσσει πλήρως και του προσφέρει ελάχιστα για επιβίωση. Ο Ακάκιος ως ένας αποβλακωμένος και απόλυτα εξαρτημένος από την καθημερινή μονότονη και επαναλαμβανόμενη εργασία, αδυνατεί να δει τη ζωή και τον κόσμο με διαφορετική ματιά. Είναι θα έλεγα, ένας αξιοπρεπής μα καθαρά ένας ευνουχισμένος πολίτης. 

Ο Γκόγκολ στο "Παλτό" διαγράφει έναν μεγάλο κύκλο και καταλήγει εκεί που ξεκινάει χωρίς να προσφέρει «ορατή» λύτρωση. Σκηνοθετικά πάτησα πάνω σε αυτόν τον κύκλο και δημιούργησα έναν ομόκεντρο κύκλο στον Ακάκιο, γύρω από τον οποίο σχηματίζονται πολλοί άλλοι ομόκεντροι κύκλοι με τον συνάδελφο, τον ράφτη, το επιφανές πρόσωπο και τον ληστή. Στο τέλος ενώνονται οι κύκλοι κι επιστρέφουμε στον αρχικό κύκλο του ήρωα. Προσπάθησα να δημιουργήσω καθαρούς χαρακτήρες και να δώσω υπόσταση σε όλες τις πράξεις, ακόμα και τις πιο ασήμαντες, ώστε να τους δώσω κοινωνική και ταξική ταυτότητα. Οι σχηματικές συγκρούσεις παραπέμπουν στις ταξικές συγκρούσεις ενώ στο τέλος, ο Γκόγκολ, στο πρόσωπο του Ακάκιου, ξετυλίγει περίτεχνα έναν προσωπικό υπαρξιακό ιστό. Ο Γκόγκολ  στο "Παλτό" σκιαγραφεί την ανελέητη δύναμη κι επιρροή του κοινωνικού οικοδομήματος πάνω στις ψυχές των ανθρώπων. Άλλωστε ήδη τον προηγούμενο αιώνα του συγγραφέα, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ έγραφε πως ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος, παντού όμως γύρω του βρίσκονται αλυσίδες. Αυτή η ρήση του Ρουσσώ υπήρξε οδηγός μου στη σκηνοθετική μα και στη σκηνογραφική προσέγγιση.


Ο Ακάκιος Ακάκιεβιτς ταλαιπωρημένος από τον βαρύ χειμώνα της Αγίας Πετρούπολης  αναγκάζεται να αντικαταστήσει το παλιό και φθαρμένο παλτό με ένα νέο κι όμορφο. Μία τόσο ασήμαντη πράξη η οποία ωστόσο του αλλάζει οριστικά κι αμετάκλητα τη ζωή του. Γιατί συμβαίνει αυτό; 

Ο Ακάκιος όταν αποκτάει το νέο παλτό, αισθάνεται άμεσα κι απότομα την αλλαγή της συμπεριφοράς του περίγυρου στο πρόσωπό του. Αισθάνεται για λίγο ξεχωριστός. Όταν κάποια στιγμή ο Ακάκιος πέφτει θύμα ληστείας και χάνει το παλτό, ξαναγυρνάει στην πρότερη κατάσταση που αδυνατεί πλέον να διαχειριστεί. Η νέα κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει και η εσωτερική του υπόσταση αδυνατεί να διαχειριστεί την αδικία, μια αδικία που παραπέμπει στην αέναη αδικία του συστήματος, κι έτσι αφήνεται ή μάλλον παραδίδει το σώμα και το πνεύμα του στον παγωμένο και βαρύ χειμώνα της Αγίας Πετρούπολης. Αυτή η άνευ όρων παράδοση κρύβει επίσης πολλούς συμβολισμούς. 

Ένα βράδυ ο Ακάκιος Ακάκιεβιτς πέφτει θύμα ληστείας και χάνει το πολύτιμο παλτό του, πράγμα που σηματοδοτεί την αρχή του… τέλους του. Τελικά ισχύει η φράση "Όταν χάσεις αυτό που σε "ζεσταίνει", τότε αυτό που έρχεται να σε τυλίξει, είναι το ψύχος του θανάτου."; Τι είναι αυτό που συμβολίζει εν τέλει το Παλτό του Ακάκιου Ακάκιεβιτς;

Πολλά μπορούν να ειπωθούν. Νομίζω πως όλα εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες και σαφώς από τις εκάστοτε συνθήκες. Το πρόβλημα θεωρώ πως είναι συστημικό. Στη δική μου ανάγνωση, το παλτό, πέραν της όποιας αναγκαιότητάς του, συμβολίζει και τη ματαιότητα του υλισμού. Στο τέλος, ο Ακάκιος πεθαίνει αλλά το παλτό που με τόσες στερήσεις απέκτησε, βρίσκεται πλέον στα χέρια ενός τυχαίου ληστή. Ο Ακάκιος μα και όλοι οι υπάλληλοι, συμβολίζουν τους "φυλακισμένοι" καθημερινούς ανθρώπους που οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες δεν τους επιτρέπουν να υψώσουν ανάστημα και να ξεφύγουν από την καθημερινή εξαθλίωση της κοινωνίας των ταξικών ανισοτήτων. Μέσω της ρεαλιστικής αφήγησης, ο Γκόγκολ κάνει συνεχόμενους υπαινιγμούς κι αναφορές στον κοινωνικό περίγυρο και ίσως καταφέρνει με αυτόν τον τρόπο να αφυπνίζει συνειδήσεις.


Το 1918 έγραψε ο φιλόλογος Μπορίς Αϊχενμπάουμ για το τέλος του έργου "Το τέλος του Παλτού είναι μια θεαματική αποθέωση του γκροτέσκου, κάτι σαν τη βουβή σκηνή στο τέλος του Επιθεωρητή". Πόσο σύμφωνο σας βρίσκει η γνώμη αυτή; 

Το έργο γράφτηκε το 1839 κι ο Γκόγκολ είναι σαφέστατα επηρεασμένος από τα ρεύματα και τις ιδέες της εποχής, κουβαλώντας στις αποσκευές του εικόνες του διαφωτισμού. Η ρεαλιστική του γραφή καθώς και τα στοιχεία του ρομαντισμού συμβάλουν τα μέγιστα για αυτή την απόδοση.

Συνηθίζεται να βλέπουμε τον Ακάκιο Ακάκιεβιτς ως θύμα της παγωμένης Πετρούπολης, πόλης-τέρατος, που συμβολίζει το καθεστώς ενός απόλυτου κακού. Εσείς παρ' όλ' αυτά με ποια ματιά "είδατε" τον Ακάκιο και τι ήταν αυτό που νιώσατε μαθαίνοντας για τη… ζωή και τον χαρακτήρα του; 

Η ματιά του συγγραφέα απέναντι στον Ακάκιο, είναι άκρως συμπονετική. Ο Ακάκιος είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας της εποχής του. Ο Γκόγκολ ίσως προσπαθεί να ταρακουνήσει τους συμπολίτες του κάνοντας κριτική στη γραφειοκρατία καθώς και σε όλο το σύστημα. Μελετώντας τον Ακάκιο ένιωσα πως όσα χρόνια κι αν περάσουν, πέραν της όποιας τεχνολογικής εξέλιξης, η αθωότητα μα και η καταδυνάστευση του απλού εργαζόμενου πολίτη, δεν έχει καταργηθεί. 


Μία νουβέλα του Νικολάι Γκόγκολ γραμμένη το 1839 και όμως παραμένει στις μέρες μας αγαπητή. Πρόκειται, από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, για ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία όλων των εποχών. Μάλιστα εσείς επιλέξατε να την σκηνοθετήσετε… Τι πιστεύετε κάνει το έργο αυτό διαχρονικό και επίκαιρο και γιατί είναι αγαπητό τόσο στο αναγνωστικό όσο και στο φιλοθεάμων κοινό; 

Η πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας και η ανάδειξη των κοινωνικών και οικογενειακών προβλημάτων είναι το κυρίαρχο ζητούμενο του ρεαλιστικού θεάτρου. Τα ρεαλιστικά δραματουργικά έργα προβάλλουν την αληθινή και δυσάρεστη όψη της ταξικής κοινωνικής πραγματικότητας του 19ου αιώνα. Ο Γκόγκολ δραματοποίησε με αξιοσημείωτη ένταση την προβληματική πραγματικότητα αυτής της κοινωνίας και αμφισβήτησε τις καθιερωμένες αξίες. Διακρίνουμε ταυτόχρονα τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος του συγγραφέα από την υλική πραγματικότητα, στη συναισθηματική διακύμανση του ήρωα. Ο Γκόγκολ στο έργο ειρωνεύεται, κριτικάρει κι απαξιώνει την κοινωνία, την πίστη, την τυπολατρία και τον προσχηματικό χαρακτήρα των αξιών. Τα δε προσωπικά στοιχεία του Ακάκιου, όπως και οι εργασιακές σχέσεις παραμένουν ίδιες 200 χρόνια μετά, κάτι που κάνει το έργο διαχρονικό κι επίκαιρο. Στο ακριβό παλτό της εποχής του 1840 πολύ εύκολα μπορώ να βρω ομοιότητες με ακριβά αντικείμενα της σημερινής εποχής που μας κάνουν πιο "ξεχωριστούς".


Κλείνοντας αυτή την όμορφη συζήτηση θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε για τα μελλοντικά σας σχέδια και τι είναι αυτό που θα κάνετε το επόμενο χρονικό διάστημα. 

Θα συνεχίσω να παρατηρώ, να ονειρεύομαι και να δημιουργώ εικόνες στο μυαλό μου. Άρα θα συνεχίσω να σκηνοθετώ. Και στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Σκηνοθετώντας συνομιλώ με την ψυχή μου.


Συνέντευξη: ΕΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ

Για περισσότερες πληροφορίες ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: "To Παλτό" του Νικολάι Γκογκόλ σε σκηνοθεσία Αντώνη Καραγιάννη στο Θέατρο Σοφούλη

και