Πάντα θαύμαζα τους σωστούς πανεπιστημιακούς. Τους πανεπιστημιακούς, που ουδεμία σχέση έχουν με τους τυπικούς καθηγητές κάποιας σχολής, αλλά αυτούς που αποτελούν πηγή έμπνευσης και που μπορεί κανείς να τους αποκαλέσει... δασκάλους. Ως υποψήφια Διδάκτωρ και ύστερα από τόσα χρόνια στον πανεπιστημιακό χώρο γνώρισα πολλούς καθηγητές και λίγους (δυστυχώς) δασκάλους. Και εκεί που χάνεις την ελπίδα και σκέφτεσαι το κλασικό "όλοι είναι ίδιοι τελικά" έρχεται η στιγμή που με αφορμή ένα βιβλίο γνωρίζεις τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών, Γιάννη Μανέτα. Είναι εκείνος ο δάσκαλος, που αγκαλιάζει τους φοιτητές του και διατηρεί στενές φιλικές σχέσεις με αρκετούς από αυτούς. Είναι εκείνος ο δάσκαλος, που θέλει οι φοιτητές να γεμίζουν τα αμφιθέατρα για να κατανοήσουν τον κόσμο. Είναι εκείνος ο άνθρωπος, που θέλει να γεμίσει το χρόνο του γράφοντας μυθιστορήματα. Ευτυχώς για εμάς μιας και έτσι είχαμε την ευκαιρία και την τύχη να τον γνωρίσουμε και να συνομιλήσουμε μαζί του για το νέο του βιβλίο "Τη νύχτα που αγκάλιασε το Ginkgo biloba", τα πανεπιστήμια και για τους νέους και την ανάγκη αυτών να αναζητήσουν νέες πατρίδες για ένα καλύτερο αύριο...
Είστε ο συγγραφέας του βιβλίου "Τη νύχτα που αγκάλιασε το Ginkgo biloba". Μιλήστε μας για το νέο σας βιβλίο...
Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα πανεπιστημιακό μυθιστόρημα, (campus novel το λένε οι αγγλοσάξονες), μια και εκτυλίσσεται κυρίως σε πανεπιστήμια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, και με ήρωες κυρίως πανεπιστημιακούς. Ωστόσο, αν και ο πανεπιστημιακός συμπεριφοριστικός φαινότυπος έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, το πανεπιστήμιο είναι μέρος της κοινωνίας, και ο μικρόκοσμός του επηρεάζεται από αυτά που συμβαίνουν εκεί έξω. Το πανεπιστήμιο και τους λειτουργούς του απαλλαγμένους από υπερβατικούς μύθους ήθελα να παρουσιάσω, και η ελευθερία της μυθοπλασίας δίνει μία καλή ευκαιρία. Διότι όποιος έχει γνωρίσει καθηγητή από κοντά αντιλαμβάνεται νομίζω ότι στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ένας κανονικός άνθρωπος, όπως και οι υπόλοιποι. Εν τούτοις η εικόνα που αποκομίζει η κοινή γνώμη ίσως και να επηρεάζεται από το στόμφο, την επισημότητα και την αυθεντία που επιδεικνύουν μερικοί από εμάς όταν εμφανίζονται στα ‘Μέσα’. Τη γκροτέσκα αυτή εικόνα καλλιεργεί και μερίδα δημοσιογράφων. Εκείνο το βαρύγδουπο ‘κύριε Καθηγητά’, μαζί με τους απαραίτητους διθυράμβους για την πάντοτε σημαντική επιστημονική προσφορά, μου κάθεται στο λαιμό. Μία άλλη αντίστροφη εικόνα που διαχέεται από τα ‘Μέσα’ προς το ευρύ κοινό σε σχέση με τα πανεπιστήμια είναι αυτή των σκανδάλων. Δεδομένου ότι τα κακά νέα είναι πάντα πιο ενδιαφέροντα, ένα μέρος της κοινής γνώμης ίσως και να θεωρεί ότι τα πανεπιστήμια είναι άντρα καιροσκόπων και ιδιοτελών εμπόρων της γνώσης και των επιστημονικών επιτευγμάτων. Όχι ότι αυτό δεν ισχύει σε μερικές περιπτώσεις, ωστόσο δεν ισχύει περισσότερο από ότι σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους. Ας συνοψίσω όμως. Γράφοντας αυτό το μυθιστόρημα άφησα μεν τη φαντασία μου να πλάσει χαρακτήρες και επεισόδια έτσι όπως της κατέβαιναν, έχοντας όμως πάντα στο μυαλό μου να δώσω στον αναγνώστη να καταλάβει ότι οι πανεπιστημιακοί είναι άνθρωποι με σάρκα και οστά, σαν όλους τους άλλους, με πάθη, οράματα, αδυναμίες, επιτυχίες και απογοητεύσεις, άνθρωποι συμπαθείς ή αντιπαθείς, ενίοτε εμπαθείς, ερωτικοί ή ανέραστοι, αφελείς ή επιτήδειοι, ενδιαφέροντες ή βαρετοί, ανταγωνιστικοί ή συνεργάσιμοι, πειθήνιοι ή ατίθασοι. Επίσης ότι τα πανεπιστήμια δεν μένουν αλώβητα από τις κοινωνικές αλλαγές. Και τέλος, με ιδιαίτερη προσοχή, να τονίσω ότι στα πανεπιστήμια, όπως και οπουδήποτε αλλού, υπάρχει εκείνη η μικρή έστω μειονότητα που προσπαθεί να σώσει την παρτίδα.
Διδάσκετε επί σειρά ετών στο Πανεπιστήμιο Πατρών και μάλιστα στον Τομέα Βιολογίας Φυτών. Η πηγή έμπνευσής σας για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι οι εμπειρίες που έχετε από αυτό;
Κάθε συγγραφέας αντλεί από την εμπειρία του. Την οποία μεταπλάθει σε μυθοπλαστικό αποτέλεσμα. Μπορεί πολλές φορές τα επινοημένα επεισόδια να φαίνονται υπερβολικά, όπως η απεργία πείνας του καθηγητή-ήρωα αυτού του μυθιστορήματος. Που ακούστηκε, λένε, στις μέρες μας να καταφεύγει κανείς σε αυτές τις αυτοκαταστροφικές ενέργειες για να βρει το δίκιο του; Ενέργειες βέβαια που σε άλλους καιρούς ήταν σημαντικό στοιχείο μίας καθημερινότητας, ασύμβατης όμως με τη σημερινή επιδημική απάθεια. Παραφράζοντας το μότο που γράφεται στην αρχή όλων των μυθιστορημάτων υπό τον φόβο των Ιουδαίων, ότι δηλαδή ‘τα πρόσωπα και τα επεισόδια της ιστορίας είναι φανταστικά και επινοημένα, και κάθε ομοιότητα με υπαρκτά πρόσωπα και καταστάσεις είναι τυχαία’, θα έλεγα ότι αν κάποιος βρει τον εαυτό του σε τούτο το μυθιστόρημα, τόσο το χειρότερο, αλλά και τόσο το καλύτερο, ανάλογα με την περίπτωση, για το πανεπιστήμιο.
Το Ginkgo biloba θεωρείται ως ένα «ζωντανό απολίθωμα», πράγμα που σημαίνει ότι βίωσε πολύ μικρή αλλαγή κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών. Το βιβλίο σας περιγράφει την πανεπιστημιακή κοινότητα και την ελληνική κοινωνία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μοιάζουν με το δέντρο Ginkgo biloba και δεν έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια των ετών;
Κάθε άλλο. Η κοινωνία αλλάζει καθώς πιέζεται από τις δυνάμεις που σε κάθε εποχή έχουν το πάνω χέρι. Και τα πανεπιστήμια, ως κοινωνικοί θεσμοί, παρασύρονται ανάλογα, αλλάζοντας και αυτά. Στα τελευταία 50 χρόνια που διανύει το βιβλίο, περάσαμε από τη ζοφερή δικτατορία στην ανέμελη αισιοδοξία της πρώιμης μεταπολίτευσης, και από τη ματαιόδοξη έπαρση της ύστερης μεταπολίτευσης στην απαισιόδοξη απάθεια και την υποταγή στη δομική βία και την επιτήρηση των απρόσωπων και ασύδοτων ‘αγορών’. Σε κάθε φάση αυτού του συνεχούς το σύστημα ευνόησε τους αντίστοιχους συμπεριφοριστικούς φαινοτύπους, τους πλέον ‘προσαρμόσιμους’, τους χαρακτήρες που ένιωθαν σαν το ψάρι στο νερό, και που έδιναν τα εχέγγυα ότι θα το αναπαράγουν. Ωστόσο δεν είναι όλοι καιροσκόποι. Πάντα υπάρχει και εκείνη η μειονότητα που δεν βολεύεται στην τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Για τους ευπροσάρμοστους, αλλά κυρίως για τους απροσάρμοστους μιλάει ετούτο το βιβλίο.
Στο βιβλίο σας ποιος είναι, εν τέλει, ο συμβολισμός του δέντρου Ginkgo biloba;
Θα έλεγα ότι είναι διπλός. Αφορά σε εκείνους που προσπαθούν, σε πείσμα των καιρών, να διατηρήσουν κάποιες ξεχασμένες αξίες. Και σε εκείνους που μπορούν, ενίοτε, να παρακάμψουν τον ψυχρό ορθολογισμό και χωρίς δισταγμό να αγκαλιάσουν ένα δέντρο.
Ο ήρωας του βιβλίου σας αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα για πολιτικούς λόγους. Οι νέοι της σύγχρονης εποχής αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για ένα καλύτερο αύριο. Πόσο, κατά τη γνώμη σας, μοιάζουν ο ήρωάς σας και οι νέοι του σήμερα;
Και πολύ και λίγο. Η βία είναι ο συνδετικός κρίκος. Τότε ήταν ωμή. Στην ωμή βία αντιδρά κανείς συνήθως αυθόρμητα και συναισθηματικά. Στη σημερινή δομική βία της ανεργίας και της έλλειψης προοπτικής η αντίδραση είναι λογική και σταθμισμένη.
Τι είναι αυτό που θα λέγατε σε κάποιον φοιτητή σας, ο οποίος θα ζητούσε τη συμβουλή σας ώστε να αποφασίσει αν θα μεταναστεύσει ή όχι;
Θα ένιωθα τόση αμηχανία ώστε να περιφέρω το βλέμμα μου από τα μάτια του στις μύτες των παπουτσιών μου. Προσπαθώντας να αντιληφθώ τα κίνητρά και τον χαρακτήρα του. Πέραν από τα προσωπικά αδιέξοδα πάντοτε υπάρχει και το ερώτημα ποιος θα είχε λόγους να τον ξεφορτωθεί και ποιος να τον καλωσορίσει. Και πώς ο κάθε υποψήφιος μετανάστης σταθμίζει αυτούς ή τους άλλους λόγους.
Ως ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών πώς θα χαρακτηρίζατε τα ελληνικά Πανεπιστήμια και το σύστημα εκπαίδευσης στη χώρα μας; Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να αλλάξει σε αυτό;
Το ερώτημα αυτό μου έχει γίνει και σε μία προηγούμενη αντίστοιχη συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα για το περιοδικό Διάστιχο, και δεν θεωρώ μεγάλο αμάρτημα να μεταφέρω εδώ εκείνη την απάντηση, έστω και αν κατηγορηθώ για αυτολογοκλοπή. Είχα πει λοιπόν τότε:
‘Αυτά που θα ήθελα να αλλάξουν στα πανεπιστήμια αφορούν και τα ντόπια και τα ξένα. Στην πανεπιστημιακή μου ουτοπία θα ήθελα ο καθηγητής να είναι πρώτα δάσκαλος και μετά ερευνητής, ο ερευνητής να επιλέγει το αντικείμενό του με βάση το επιστημονικό του ένστικτο και όχι τη μόδα ή τις επιλογές των χρηματοδοτικών οργανισμών (κρατικών ή ιδιωτικών), οι φοιτητές να γεμίζουν τα αμφιθέατρα για να κατανοήσουν τον κόσμο και όχι για το χαρτί, η διοικητική γραφειοκρατία να εξαλειφτεί και το Δημόσιο να μην εγκαταλείψει τα πανεπιστήμια στην τύχη τους και στα χέρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Γιατί όμως αραδιάζοντας αυτό το ευχολόγιο μου ερχόταν συνεχώς στο νου εκείνο το τραγουδάκι του Lucio Dalla, που είχε διασκευάσει στα ελληνικά ο Σαββόπουλος; Εκείνο που καταλήγει ‘και ως δια μαγείας να εξαφανιστούν κάτι κρετίνοι κάτι απαίσιοι, που μας ταλαιπωρούν’.
Επιδιώκετε να διατηρείτε στενές φιλικές σχέσεις με αρκετούς από τους φοιτητές σας. Τι είναι αυτό που εισπράττετε μέσα από τους νέους επιστήμονες;
Αυτές οι φιλικές σχέσεις ισχύουν βέβαια για τις περιπτώσεις εκείνες όπου η φιλική διάθεση είναι αμοιβαία. Εμπεριέχει ανοχή στη διαφορετικότητα, εμπιστοσύνη, ανταποδοτικότητα και συνεργασία, τροφοδοτείται δε από συχνές συναντήσεις και κατανυκτική οινοποσία.
Παρατηρούμε ότι όλα τα βιβλία σας, που κυκλοφόρησαν στο παρελθόν, αναφέρονται στα φυτά. Πείτε μας τι σημαίνουν τα φυτά για εσάς;
Είναι αδύνατον, νομίζω, να μην αγαπήσει κανείς κάτι με το οποίο έχει ασχοληθεί επί 40 χρόνια.
Θα προχωρούσατε στη συγγραφή μυθιστορήματος που δεν αναφέρεται σε αυτά;
Μα το έχω ήδη κάνει. Μπορεί στον τίτλο του μυθιστορήματος που έγινε αφορμή γι’ αυτή τη συνέντευξη να υπάρχει το όνομα ενός φυτού, ωστόσο η παρουσία του στο περιεχόμενο είναι μόνο παρεμπίπτουσα.
Υπάρχουν μελλοντικά σχέδια τα οποία μπορείτε να αποκαλύψετε στους αναγνώστες της Townsendia;
Πάντοτε τα μελλοντικά σχέδια είναι τόσα πολλά που υπερβαίνουν τις τρέχουσες δυνατότητες. Όσον αφορά τον τομέα της επιστημονικής εκλαΐκευσης, με τον οποίον ασχολούμαι εδώ και μία δεκαετία, ένα σχέδιο που προσπαθώ αυτό τον καιρό να υλοποιήσω είναι να βάλω σε μορφή βιβλίου το περιεχόμενο ενός εκτενούς σεμιναρίου που έκανα πρόσφατα στην Πάτρα, την Αθήνα και αλλού. Αφορά το λεγόμενο Ανθρωπόκαινο’, δηλαδή την πιο πρόσφατη περίοδο στην εξέλιξη της ζωής, αλλά και της ανθρωπότητας, που προέκυψε μετά την πρόσφατη (μόλις πριν από 12.000 χρόνια) υιοθέτηση από τον άνθρωπο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Υπήρξε τόσο σημαντικό αυτό το ορόσημο, ώστε να αλλάξει καίρια όχι μόνο την περιβαλλοντική κατάσταση των πραγμάτων στον πλανήτη, αλλά συνάμα και τη βιολογία, τις κοινωνικοοικονομικές δομές και τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Να επηρεάσει αυτό που ελεύθερα και γενικά θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ανθρώπινη φύση. Είναι η εποχή όπου συναντώνται και διαπλέκονται η Βιολογία με την Ιστορία και την Κουλτούρα. Ελπίζω να μην στερέψω από κέφι και να το τελειώσω σύντομα. Δεν με αφήνει βέβαια αδιάφορο και το μυθιστόρημα. Δίνει τη δυνατότητα να γράφει κανείς αβίαστα, απελευθερωμένος από τους λογικούς περιορισμούς της επιστήμης και την αναπόφευκτα στερεότυπη, αυστηρή και ξύλινη γλώσσα της. Εξ άλλου, πρέπει να βρω τρόπους να γεμίζω το χρόνο μου.
Γιάννης Μανέτας
Αιώρα
384 σελ.
ISBN 978-618-5048-84-6
Τιμή € 14,50
Πηγές εικόνων: efsyn.gr, timelink.gr, diastixo.gr
Συνέντευξη: ΕΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ
