Είναι αυτές οι στιγμές που αναρωτιέσαι γιατί πηγαίνεις θέατρο και παρακολουθείς παραστάσεις. Ίσως γιατί διασκεδάζεις, γιατί περνάς όμορφα, γιατί ξεχνιέσαι. Ίσως ακόμη γιατί αγαπάς έναν από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο έργο. Και είναι και εκείνες οι στιγμές που διαβάζεις για μία παράσταση που δεν είναι σαν όλες τις άλλες. Είναι από τις παραστάσεις που σε βάζουν να προβληματιστείς και να πεις στον εαυτό σου "υπάρχει και αυτό..." ή "... και εμένα τι με αφορά;".
Μία από αυτές τις παραστάσεις είναι η "Εκλιπαρώ" που κάνει πρεμιέρα σε λίγες μέρες στο Θέατρο Σοφούλη. Δεν μπορούσα να αφήσω κάποια ερωτήματα αναπάντητα και έτσι απευθύνθηκα στη σκηνοθέτιδα του έργου, στην πολυτάλαντη Χρύσα Τσουμάνη. Διαβάστε και προβληματιστείτε... αξίζει!
Διακριθήκατε με το Βραβείο Σκηνοθεσίας στο 4ο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικών Θιάσων Νεάπολης πριν ακόμη ολοκληρώσετε τις σπουδές σας σε δραματική σχολή. Ποιά είναι τα συναισθήματα ενός νέου ανθρώπου μετά από μία διάκριση;
Τα συγκεκριμένο βραβείο ήρθε απροσδόκητα. Όταν δηλώσαμε συμμετοχή στο φεστιβάλ, δεν περιμέναμε να διακριθούμε. Μάλλον καλύτερα, δε στοχεύαμε στη διάκριση. Η πραγματική μας ανάγκη ήταν να δοκιμαστούμε πριν ανεβάσουμε την παράστασή μας, η οποία ανέβηκε έναν μήνα περίπου μετά στο θέατρο Σοφούλη. Η διάκριση ενίσχυσε την επιθυμία μου να σπουδάσω υποκριτική, με στόχο πάντα τη σκηνοθεσία. Εννοείται πως η χαρά μου ήταν απερίγραπτη, γιατί όπως προανέφερα, ήρθε απροσδόκητα. Ταυτόχρονα όμως μου προκάλεσε μεγάλο άγχος για την πορεία της παράστασης που τότε είχαμε δημιουργήσει αλλά και για το μέλλον μου ως σκηνοθέτης.
Μπορούν αυτά τα βραβεία να αποτελέσουν κινητήριος δύναμη για μελλοντικές δουλειές και συνεργασίες;
Τα βραβεία σου δίνουν την ικανοποίηση της «σωστής» πορείας, χωρίς να σημαίνει πως αυτό είναι θέσφατο. Απλώς δίνουν ώθηση για τη συνέχεια, για να δημιουργείς. Η δουλειά είναι η κινητήριος δύναμη, όχι η διάκριση αυτή καθεαυτή. Ο ρόλος της είναι παρωθητικός.
Σκηνοθετείτε κατά διαστήματα και παιδικές παραστάσεις. Η σκηνοθετική προσέγγιση του έργου έχει να κάνει με το θεατρικό είδος ή λειτουργείτε με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις παραστάσεις;
Σκηνοθετώ παιδικές παραστάσεις στα σχολεία που εργάζομαι ως εκπαιδευτικός. Εδώ και 7 χρόνια σκηνοθετώ μια ερασιτεχνική ομάδα στην Αθήνα. Σκηνοθετώ επαγγελματίες ηθοποιούς, έχω δουλέψει ως βοηθός σκηνοθέτη. Σε όλες τις περιπτώσεις, η σκηνοθετική προσέγγιση είναι σταθερή. Είτε δουλεύω με παιδιά είτε με επαγγελματίες ηθοποιούς είτε με ερασιτέχνες προσπαθώ να μην φεύγω από τον «επαγγελματισμό» του σκηνοθέτη και αυτό γιατί όλες οι πτυχές της δουλειά μου έχουν μια κοινή ανάγκη. Να αισθάνονται ασφαλείς οι ηθοποιοί μου πάνω στη σκηνή. Φυσικά παίζει μεγάλο ρόλο και η αισθητική της παράστασης. Όποια παράσταση και να έχω σκηνοθετήσει –επαγγελματική ή ερασιτεχνική- δούλεψα με τον ίδιο ζήλο και τον ίδιο επαγγελματισμό.
Αυτό το διάστημα σκηνοθετείτε το έργο "ΕΚΛΙΠΑΡΩ", έμπνευση του οποίου υπήρξε το έργο του John Olive "Standing on my knees". Τί σας ώθησε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο έργο και να του προσδώσετε έναν τόσο ξεχωριστό τίτλο;
Η επιλογή ήταν απόλυτα συνειδητή. Είχα δουλέψει, ως σπουδάστρια στη δραματική, το "Standing on my knees". Τότε, είχα ενθουσιαστεί με τη γραφή και τις εικόνες του συγγραφέα. Είναι ένα έργο που ταιριάζει στην αισθητική μου. Παρ’ όλα αυτά, δεν είχα σκεφτεί να το δουλέψω άμεσα. Υπήρξε ως σκέψη για το μέλλον. Όταν ξεκινήσαμε τη συνεργασία με την Omerta Theatre στις αρχές του Φλεβάρη που μας πέρασε, τους πρότεινα το συγκεκριμένο έργο, σε δική μου μετάφραση. Εκείνη την περίοδο, ήρθε ένα γεγονός στη ζωή όλων μας που έκανε επιτακτική την ανάγκη να προσεγγίσουμε αυτό το έργο. Στα αγγλικά η φράση “on my knees” σημαίνει μεταφορικά ικετεύω. Ο τίτλος είναι απόρροια της δουλειάς που κάναμε με την ομάδα σε συνδυασμό με την ερμηνεία της φράσης. Το έργο μιλάει για τη ζωή κάτω από το πέπλο της σχιζοφρένειας. Η μελέτη μας πάνω στα ψυχικά νοσήματα μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι ψυχικά ασθενείς εκλιπαρούν για όλα αυτά που εμείς θεωρούμε αυτονόητα. Εκλιπαρούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή.
Η παράσταση αφορά μία νεαρή ποιήτρια που μάχεται με τη σχιζοφρένεια. Πιστεύετε ότι οι συμπολίτες μας είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν σωστά τους ανθρώπους που ταλαιπωρούνται από αυτή την πάθηση, ώστε να ενταχθούν και πάλι στην κοινωνία;
Δυστυχώς θεωρώ ότι κανείς μας δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τη σχιζοφρένεια και γενικότερα τα ψυχικά νοσήματα. Η έλλειψη ενημέρωσης μας κάνει να φοβόμαστε τους ανθρώπους που πάσχουν. Τους θεωρούμε επικίνδυνους, τους αποφεύγουμε γιατί πιστεύουμε ότι θα μας βλάψουν. Όσον αφορά τις κρατικές υποδομές και την κρατική μέριμνα, το μόνο που έχω να πω είναι… θλίψη. Αυτοί οι άνθρωποι περιθωριοποιούνται από το ίδιο το κράτος αλλά και την κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, για να μην είμαι τελείως αρνητική, υπάρχουν –ευτυχώς- άνθρωποι που παλεύουν για την επανένταξη των ασθενών. Αν δεν κοιτάξουμε τα ψυχικά νοσήματα κατάματα πάντα θα φοβόμαστε και φυσικά δε θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτά.
Δυστυχώς θεωρώ ότι κανείς μας δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τη σχιζοφρένεια και γενικότερα τα ψυχικά νοσήματα. Η έλλειψη ενημέρωσης μας κάνει να φοβόμαστε τους ανθρώπους που πάσχουν. Τους θεωρούμε επικίνδυνους, τους αποφεύγουμε γιατί πιστεύουμε ότι θα μας βλάψουν. Όσον αφορά τις κρατικές υποδομές και την κρατική μέριμνα, το μόνο που έχω να πω είναι… θλίψη. Αυτοί οι άνθρωποι περιθωριοποιούνται από το ίδιο το κράτος αλλά και την κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, για να μην είμαι τελείως αρνητική, υπάρχουν –ευτυχώς- άνθρωποι που παλεύουν για την επανένταξη των ασθενών. Αν δεν κοιτάξουμε τα ψυχικά νοσήματα κατάματα πάντα θα φοβόμαστε και φυσικά δε θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτά.
Η δημιουργική πλευρά της Κάθριν ακρωτηριάζεται από την ιατρική αγωγή που της χορηγείται. Η νεαρή γυναίκα καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε μία «ελλιπή» φυσιολογική ζωή και στην αστείρευτη δημιουργικότητας της. Πόσο οδυνηρό μπορεί να είναι αυτό για έναν άνθρωπο που ζει μέσα από την τέχνη του;
Η Κάθριν ζει μέσα σ’ ένα μεγάλο δίλημμα. Την κανονική ζωή –χωρίς την ποίηση- και στη δημιουργική της ζωή –με τη σχιζοφρένεια. Παλεύει ανάμεσα στη ζωή και στην ποίηση που είναι «σύμπτωμα» της ασθένειάς της. Όσον αφορά το αν είναι οδυνηρό ή όχι. Δε νομίζω ότι μπορώ να το απαντήσω ξεκάθαρα. Σίγουρα είναι οδυνηρό ότι πάσχει από σχιζοφρένεια, αλλά εξίσου οδυνηρή θα ήταν μια ζωή χωρίς τη δημιουργικότητά της, χωρίς την ποίηση. Ως καλλιτέχνης, ζω μέσα από την τέχνη μου, δεν τη διαχωρίζω από μένα, νιώθω να ολοκληρώνομαι μέσα από αυτήν, ασχέτως αν είναι καλή ή κακή δουλειά. Οι καλλιτέχνες -λίγο ή πολύ- ζουν μέσα από τη δημιουργία τους. Αυτό είναι φανερό ειδικά στον δικό μας χώρο δουλειάς. Πόσοι ηθοποιοί, σκηνοθέτες γενικώς θεατράνθρωποι παλεύουν με δυο- τρεις δουλειές για να καταφέρουν να ζουν αξιοπρεπώς. Κανείς τους όμως δεν εγκαταλείπει τη τέχνη του, αφού μέσα από αυτήν αναπνέουν.
Η Κάθριν ζει μέσα σ’ ένα μεγάλο δίλημμα. Την κανονική ζωή –χωρίς την ποίηση- και στη δημιουργική της ζωή –με τη σχιζοφρένεια. Παλεύει ανάμεσα στη ζωή και στην ποίηση που είναι «σύμπτωμα» της ασθένειάς της. Όσον αφορά το αν είναι οδυνηρό ή όχι. Δε νομίζω ότι μπορώ να το απαντήσω ξεκάθαρα. Σίγουρα είναι οδυνηρό ότι πάσχει από σχιζοφρένεια, αλλά εξίσου οδυνηρή θα ήταν μια ζωή χωρίς τη δημιουργικότητά της, χωρίς την ποίηση. Ως καλλιτέχνης, ζω μέσα από την τέχνη μου, δεν τη διαχωρίζω από μένα, νιώθω να ολοκληρώνομαι μέσα από αυτήν, ασχέτως αν είναι καλή ή κακή δουλειά. Οι καλλιτέχνες -λίγο ή πολύ- ζουν μέσα από τη δημιουργία τους. Αυτό είναι φανερό ειδικά στον δικό μας χώρο δουλειάς. Πόσοι ηθοποιοί, σκηνοθέτες γενικώς θεατράνθρωποι παλεύουν με δυο- τρεις δουλειές για να καταφέρουν να ζουν αξιοπρεπώς. Κανείς τους όμως δεν εγκαταλείπει τη τέχνη του, αφού μέσα από αυτήν αναπνέουν.
Οι ψυχικές ασθένειες στη χώρα μας είναι θέμα taboo. Τι θεωρείται είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν τέτοιου είδους συζητήσεις;
Ίσως γιατί φοβούνται ότι μπορεί να κολλήσουν. Προφανώς και αστειεύομαι σε μαύρη απόχρωση. Η ημιμάθεια είναι ο λόγος. Γενικώς η κοινωνία μας οδεύει με ταχύτατους ρυθμούς προς την αδιαφορία. Αδιαφορούμε για τα πάντα. Θεωρούμε πως αν κρύψουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλάκι θα το γλιτώσουμε. Όπως λέει και ο γιατρός του έργου, οι ψυχικές ασθένειες είναι μόνο αυτό, ασθένειες. Δεν υπάρχει λόγος να περιθωριοποιούμε τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτές. Αντιθέτως, αυτοί χρειάζονται την προσοχή μας, έχουν ανάγκη να συζητήσουν την ασθένειά τους και κατά κάποιον τρόπο να την ξορκίσουν.
Ίσως γιατί φοβούνται ότι μπορεί να κολλήσουν. Προφανώς και αστειεύομαι σε μαύρη απόχρωση. Η ημιμάθεια είναι ο λόγος. Γενικώς η κοινωνία μας οδεύει με ταχύτατους ρυθμούς προς την αδιαφορία. Αδιαφορούμε για τα πάντα. Θεωρούμε πως αν κρύψουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλάκι θα το γλιτώσουμε. Όπως λέει και ο γιατρός του έργου, οι ψυχικές ασθένειες είναι μόνο αυτό, ασθένειες. Δεν υπάρχει λόγος να περιθωριοποιούμε τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτές. Αντιθέτως, αυτοί χρειάζονται την προσοχή μας, έχουν ανάγκη να συζητήσουν την ασθένειά τους και κατά κάποιον τρόπο να την ξορκίσουν.
Το θέατρο μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης του κοινού με αποτέλεσμα την αλλαγή της στάσης του απέναντι σε διάφορα φλέγοντα ζητήματα;
Το θέατρο, γενικώς η τέχνη, μόνο καλύτερους ανθρώπους μπορεί να μας κάνει. Δε θεωρώ ότι η παράστασή μας έχει διδακτικό χαρακτήρα. Πιο πολύ θα έλεγα ότι λειτουργεί ως κάθαρση δική μας αλλά και των ανθρώπων που είτε πάσχουν είτε έχουν δικούς τους ανθρώπους πάσχοντες. Ο ρόλος μας λοιπόν είναι καθαρτήριος όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα. Μιλώντας όμως γενικότερα, το θέατρο διεισδύει στο εσωτερικό μας, στις πιο απαγορευμένες πτυχές μας. Είναι ένα κατασκεύασμα που βασικό του συστατικό έχει την αλήθεια του καλλιτέχνη (ηθοποιού, σκηνοθέτη, μουσικού, φωτιστή, σκηνογράφου, ενδυματολόγου) και στόχος του είναι να μας καλυτερεύει ως ανθρώπους και ως μέλη της κοινωνίας.
Ποιό είναι τελικά το μήνυμα που θα θέλατε να περάσετε μέσα από την παράσταση;
Είναι πολύ δύσκολο να βρεθούμε στη θέση του ανθρώπου που πάσχει από κάποια ψυχική νόσο, αλλά ευτυχώς έχουμε την τέχνη. Η τέχνη μπορεί να γεφυρώσει αυτό το χάσμα. Η παράστασή μας είναι η καλλιτεχνική διαδικασία που μέσω της οποίας γίνεται αντιληπτό το πόσο επηρεάζει η σχιζοφρένεια την καθημερινότητα του πάσχοντα και των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του. Δε θα έλεγα ότι προσπαθούμε να περάσουμε κάποιο μήνυμα. Ο στόχος μας είναι να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε του ανθρώπους αυτούς, δείχνοντας μέσα από εικόνες, μέσω του θεάτρου, την καθημερινότητά τους, που μόνο εύκολη δεν είναι.
Είναι πολύ δύσκολο να βρεθούμε στη θέση του ανθρώπου που πάσχει από κάποια ψυχική νόσο, αλλά ευτυχώς έχουμε την τέχνη. Η τέχνη μπορεί να γεφυρώσει αυτό το χάσμα. Η παράστασή μας είναι η καλλιτεχνική διαδικασία που μέσω της οποίας γίνεται αντιληπτό το πόσο επηρεάζει η σχιζοφρένεια την καθημερινότητα του πάσχοντα και των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του. Δε θα έλεγα ότι προσπαθούμε να περάσουμε κάποιο μήνυμα. Ο στόχος μας είναι να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε του ανθρώπους αυτούς, δείχνοντας μέσα από εικόνες, μέσω του θεάτρου, την καθημερινότητά τους, που μόνο εύκολη δεν είναι.
Τί άλλο να περιμένουμε από την Χρύσα Τσουμάνη; Ποιά είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Αν και είναι νωρίς ακόμα, θα σας πω ότι υπάρχει η σκέψη ενός πρότζεκτ. Με τον συνεργάτη μου, τον Νίκο Μαργαρίτη, ο οποίος είναι και ο σκηνογράφος της παράστασης «Εκλιπαρώ» ήδη σχεδιάζουμε την επόμενή μας δουλειά, αλλά ακόμα δεν είναι κάτι ανακοινώσιμο. Μετά τα Χριστούγεννα, ευελπιστούμε να έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός και να ξεκινήσουμε το δημιουργικό κομμάτι της παράστασης, οπότε και θα έχετε νεώτερα.
Συνέντευξη: ΕΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση πιέστε εδώ: 'ΕΚΛΙΠΑΡΩ' ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΤΣΟΥΜΑΝΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΟΦΟΥΛΗ
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση πιέστε εδώ: 'ΕΚΛΙΠΑΡΩ' ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΤΣΟΥΜΑΝΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΟΦΟΥΛΗ
