Ο Θανάσης Πάνου είναι γνωστός κυρίως μέσα από τα εξαιρετικά του έργα. Στίχοι που σου μένουν στο νου, έντονα χρώματα και πίνακες που σε μαγεύουν. Πρόσφατα απέσπασε το βραβείο στην κατηγορία Video Art με την ταινία του «Film Noir» σε μουσική Σάκη Παπαδημητρίου στο 6ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου Αθήνας AIDFF. Με αφορμή την επιλογή της ταινίας του "Rooms" να προβληθεί στο πλαίσιο του International Vagrant Film Festival για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο ιστορικό μουσείο Karl Marx (Minsk) η Townsendia είχε μια εφ' όλης της ύλης συζήτηση μαζί του, που θα τη θυμόμαστε για καιρό. Ελάτε να μυηθούμε μαζί στον κόσμο της ποίησης, της ζωγραφικής και του Video Art.
Οι σπουδές σας είναι πολύ σημαντικές. Από την Οικονομία στην Κοινωνιολογία -Εγκληματολογία καταλήγοντας σε ειδικές σπουδές εικαστικών τεχνών εικόνας, ήχου, κίνησης και λόγου. Πώς μεταβήκατε από το ένα πεδίο στο άλλο;
Αυτό που με ενδιέφερε από τα εφηβικά μου χρόνια ήταν το ερέθισμα για δημιουργία να μπορεί να εκφραστεί, είτε με τον λόγο, είτε με χρώμα, ή με μουσική. Το καλύτερο βέβαια ήταν και είναι το πάντρεμα τους. Έτσι στην προσπάθεια να εμπλουτίσω το μορφωτικό μου οπλοστάσιο, ήμουνα πάντα ανοιχτός στον πειραματισμό και αυτοσχεδιασμό, χωρίς να με ενδιαφέρει η μονομερής εξειδίκευση σε ένα μόνο τομέα. Πιστεύω, ότι η εικόνα που πλάθουμε για την ζωή μας, τους στόχους και το μέλλον γενικότερα, συντίθεται από ένα σύνολο λεπτομερειών.
Ποιο ήταν το κίνητρο που σας ώθησε να ασχοληθείτε με την τέχνη και ποια εσωτερικής σας ανάγκη θελήσατε να εξωτερικεύσετε με αυτή;
Το κίνητρο είναι αυτό το ανθρώπινο, το μέγα, που γεννά συνέχεια και ζητά να το περιγράψεις με μια αγκαλιά. Από την εποχή των πρώτων βημάτων του homo sapiens το ζώο – άνθρωπος είχε πρόβλημα τροφής – νερού – φωτιάς, αλλά έβρισκε χρόνο να σκαλίσει την σπηλιά-την κοινότητα του-να ζωγραφίσει, να ομορφύνει αισθητικά τον χώρο του. Η έννοια του «αισθητικά ωραίου» τον επηρέαζε, τον ευαισθητοποιούσε για να γίνει επιταχυντικός συντελεστής στην πορεία απελευθέρωσης από τον κλειστό κύκλο των βιοτικών αναγκών που πάντα υπάρχουν. Ο έρωτας και η ομορφιά είναι η ίδια η ζωή, ή τα πιο ακριβά δώρα που μας δίνει. Αυτή είναι η πιο απλή και ουσιαστική θέση που μπορώ να υποστηρίξω.
Ποίηση, ζωγραφική, video-art ποιο από τα παραπάνω είδη είναι αυτό που σας εκφράζει και σας αρέσει περισσότερο;
Η διαπίστωση του Schopenhauer πως «όλες οι πνευματικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες τείνουν προς την κατάσταση της μουσικής» αποκαλύπτει την αδιάσπαστη ενότητα της ψυχικής και πνευματικής ζωής μπροστά στον λόγο, την εικόνα και τη μουσική. Το κοινό πνεύμα της τέχνης, είναι αυτό που ονειρεύτηκε και ο Πλάτων ως το Ωραίο, που παρακινεί με όλες τις μορφές του τον άνθρωπο, να βιώσει κάποτε μια πολιτεία μικρών θεών επί γης. Η αφετηρία είναι αυτή που αλλάζει και όχι το τέρμα. Με αφετηρία για παράδειγμα την ποίηση, ως τον αμεσότερο τρόπο μετάδοσης ενός μηνύματος, μπορεί ο δημιουργός να συνδυάσει ανάλογα και τις εκφραστικές δυνατότητες της μουσικής και της εικόνας αλληλοεπιδρώντας έτσι στη δημιουργία ενός σύνθετου θεάματος-ακροάματος. Αυτό λοιπόν που μου αρέσει εκφραστικά είναι ο διάλογος που ανοίγει ο δημιουργός, άλλοτε αντιπαραθέτοντας και άλλοτε βυθίζοντας το εγώ του, σε ό,τι τον περιβάλλει. Τα μορφικά στοιχεία και τα εκφραστικά μέσα έχουν για εμένα δευτερεύουσα σημασία.
Η ταινία σας «Rooms» επιλέχθηκε και προβληθεί στο πλαίσιο του International Vagrant Film Festival για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο ιστορικό μουσείο Karl Marx (Minsk). Ποιό είναι το κύριο θέμα της ταινίας και ποιό μήνυμα επιθυμείτε να περάσετε στο κοινό;
Από την στιγμή που στην Ελλάδα ο πειραματισμός με νέα εκφραστικά μέσα δεν έχει προβολή και υποστήριξη, το ότι επιλέχτηκε μέσα στο 3% από το σύνολο των ταινιών από όλο τον κόσμο, είναι η μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση και τιμή.
Το μήνυμα αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα που συρρικνώνονται συνεχώς. Η εποχή μας παράγει διαρκώς πόνο, νικητές και ηττημένους. Αν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να ξεφεύγουμε από τον πόνο, ότι μπορούμε να ανήκουμε στους άφθαρτους, είμαστε ανώριμοι και φοβισμένοι να δούμε τα λάθη μας. Στο «rooms» η προσπάθειά μου εστιάζεται στο να αναδυθεί η ζωή μας ως μια εναλλασσόμενη διαδοχή στιγμών που κλείνουν μέσα τους τον πόνο, τα σφάλματα και το αντίθετο. Το ουσιαστικό είναι όχι η αίσθηση του πόνου αλλά πως θα τον δεχτούμε. Το μεγαλύτερο λάθος είναι η επικάλυψη του με στιγμιαία παυσίπονα. Αν δούμε τα αίτια που τον προκαλούν θα οδηγηθούμε στον περιορισμό του. Μας κάνει καλύτερους ανθρώπους όταν εμείς χαλυβδώσουμε την άμυνά μας με την αυτοκριτική μας. Αυτό είναι και το κέντρο του «δωματίου» που μέσα του βλέπουμε αυτό που επιμελώς κρύβουμε.
Επόμενος σταθμός της ταινίας είναι το Non Red Carpet Film Festival στην Αφρική. Μιλήστε μας για την συμμετοχή σας εκεί και τα συναισθήματα που έχετε για αυτή την πορεία που έχει η ταινία.
Γνωρίζουμε ότι συνυπάρχουμε με βάση ασφυκτικούς ορθολογικούς κανόνες, κοινωνικά συμβόλαια (που δεν έχουμε υπογράψει και δεν γνωρίζουμε τις ρήτρες) και συνεχώς η πολύπλοκη πραγματικότητα εφεύρει τρόπους να δυσχεραίνει την κοινωνία σχέσεων. Ο κοινωνικός στίβος φαντάζει έτσι σαν «σικέ» αγώνας. Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα όμως υπάρχουν φωνές δημιουργών από όλο τον πλανήτη που λένε ένα μεγάλο «Όχι». Το Non Red Carpet Film Festival, ως ένας νομάδας της τέχνης, αντιτάσσεται ως αισιόδοξο μήνυμα στον βωμό μιας εξέλιξης που δεν είναι τίποτα άλλο από ένας νέος κοινωνικός μεσαίωνας.
Λέγεται πολλές φορές πως τα έργα κάποιου ποιητή ή συγγραφέα αποδίδουν τον χαρακτήρα του; Στα δικά σας έργα υπάρχουν στοιχεία της ζωή και του εαυτού σας;
Ο δημιουργός, οποιοσδήποτε δημιουργός, γνωρίζουμε ότι χαρακτηρίζεται από τον προσωπικό του ιδιοστασιακό εξοπλισμό και την συνεχή προσπάθεια έκφρασης, η οποία αντιμετωπίζει το πρόβλημα του ελλείμματος του γνωστικού του οπλοστασίου. Δεδομένης της συνεχούς μετακίνησης του προσωπικού και εικαστικού κόσμου, φυσικά δανείζομαι βιώματα υπαρκτά (έστω υποσυνείδητα), αλλά ως είδη καθημερινής χρήσης αναποδογυρίζουν και αποσπώνται από τον αντικειμενικό χώρο τους. Έτσι προσπαθώ να αποκτήσουν αισθητική-καλλιτεχνική αξία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ενσωματώνω την ηθική ή ψυχολογική μου πλευρά στο έργο που προσπαθώ να δημιουργήσω μιας και αυτή η νέα συνείδηση συνεχώς μετακινείται ως όν που αποσπάται από την εσωτερική μου τάξη. Αυτό το χάος, την αταξία στην αυστηρή δομή μιας αυτοβιογραφικής αφήγησης προσπαθώ να αναιρώ...
Υπάρχει κάποια κινητήριος δύναμη που κινεί την πένα σας στο χαρτί και το πινέλο στον καμβά σας; Αν ναι ποιά είναι αυτή;
Ο δημιουργός δεν νοιώθει ως ένας απλός «ένοικος» αυτού του κόσμου. Ανιχνεύει, κατατάσσει, «κεφαλαιοποιεί» και ανάλογα με τα εκφραστικά μέσα που διαθέτει, δρα. Πιστεύω επίσης, ότι δεν είναι τυχαίος ο χαρακτηρισμός του Σ. ΦΡΟΥΝΤ ότι : «Ο καλλιτέχνης είναι ένας νευρωσικός ο οποίος νικά με τη δημιουργία και δεν τον παίρνει η ζωή από κάτω…
Έχετε πλούσιο ζωγραφικό έργο, με έντονα χρώματα και στοιχεία της φύσης. Ποιό είναι το ρεύμα που ακολουθείτε και τι σας οδήγησε σε αυτό;
Το «τρίτο ρεύμα» είναι αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο, η σύντηξη και ο συγκερασμός των διαφόρων μορφών της πνευματικής-καλλιτεχνικής δημιουργίας. Για παράδειγμα, αναφέρω από τον χώρο της μουσικής στην Ελλάδα, τον κυριότερο εκφραστή του τρίτου ρεύματος, τον Γιώργο Φακανά, που με ιδιαίτερο τρόπο, ζευγαρώνει με επιτυχία την κλασική με την jazz μουσική. Όταν αντίστοιχα αφετηρία είναι η ποίηση ως ο αμεσότερος τρόπος μετάδοσης ενός μηνύματος και παράλληλα οι εκφραστικές δυνατότητες της μουσικής και της εικόνας χρησιμοποιούνται αντιστικτικά, τότε αλληλεπιδρούν στη δημιουργία ενός σύνθετου θεάματος-ακροάματος της φαντασίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι χρησιμοποιούνται με ειδικό τρόπο σε μαθήματα για τεχνικές ενεργοποίησης της φαντασίας.
Ασχολείστε πολύ με τον συνδυασμό εικόνας και ήχου. Τι σας ωθεί ώστε να συνδυάσετε αυτά τα δύο; Θεωρείτε πως είναι μία τάση που εξελίσσετε με ραγδαία μορφή στον τομέα του πολιτισμού και της τέχνης;
Η αληθινή τέχνη, δεν πρέπει να είναι μια σκιά της πραγματικότητας ή μια αντανάκλαση του κόσμου γύρω μας αλλά μια ιδιόμορφη αναδιοργάνωση και ανασημασιοδότησή του. Όσο πιο ανοικτό «βλέμμα» έχει ο δημιουργός και ως προς τα άλλα είδη εικαστικής, ηχητικής, κινητικής και γραπτής δημιουργίας, τόσο πιο ουσιαστικά πλησιάζει το κέντρο της έκφρασης, που ως ενιαίο σύνολο των ανθρώπινων αισθημάτων, προσφέρει διαφορετικές τεχνικές προσέγγισης. Από την πρώτη επαφή μου, στα φοιτητικά χρόνια, με το έργο του Ι. Ξενάκη, ένοιωσα ότι προσφέρει την ελευθερία που ήθελα. Ο Ιάννης Ξενάκης μέσω της Πολυαγώγιας, δημιούργησε μια εκπληκτική σύνθεση «ηχητικών μαζών», «συμπάντων» ή «γαλαξιών», με συνθετικές μεθόδους συσχέτισης των τεχνών, μουσικής και μαθηματικής μεθοδολογίας (μέσω της χρήσης μοντέλων από τη θεωρία των συνόλων, τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη θερμοδυναμική, τη Χρυσή Τομή, την ακολουθία Φιμπονάτσι κ.ά). Δημιούργησε έτσι, νέους όρους στο σύγχρονο αίτημα ενότητας επιστήμης και τέχνης με υπόβαθρο την φιλοσοφία.
Κατά τη γνώμη σας η σημερινή οικονομική αλλά και κοινωνική κρίση επηρεάζει την τέχνη και την αντιμετώπιση που έχουν τα έργα από τους Έλληνες; Μειώθηκε το ενδιαφέρον τους;
Η κρίση των θεσμών και αξιών είναι αυτή που διαταράσσει και κλονίζει την συνείδηση του πολίτη. Σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε μια φάση εξαιρετικά αβέβαιη και λείπουν τα σημεία αναφοράς για έναν προσανατολισμό, την ώρα της κρίσης που προηγείται του τέλους μιας εποχής και της γέννησης μιας νέας. Απλουστευτικά πολλές φορές, λέμε, ότι ο μέσος Άνθρωπος που βάλλεται από παντού, ούτε με την τέχνη έχει την πολυτέλεια να ασχοληθεί ούτε γενικότερα με τον Λόγο. Βλέπουμε όμως, ότι το πρόβλημα είναι όπως πάντα πρόβλημα παιδείας. Ο Έλληνας προτιμά ως καταναλωτής πολιτιστικών προϊόντων, τις εύκολες και εύπεπτες ψυχαγωγικές συνταγές που δεν παράγουν στον εγκέφαλο τις εκλεκτότερες αναγεννητικές ουσίες αλλά ναρκώνουν με εύκολο ηδονισμό. Η άποψή μου είναι, ότι η έλλειψη πλέον αντικειμενικών κριτηρίων αξιολόγησης σε όλους τους τομείς ακόμα και στα πρόσωπα των γραμμάτων και του πολιτισμού επιτείνει αυτή την εντύπωση. Πώς να γίνει όμως αυτό όταν τα πάντα εκρήγνυνται; Και πώς να μην επηρεαστεί το πολιτιστικό οικοδόμημα…
Τι μπορεί να δώσει η ποίηση και γενικότερα η τέχνη στη σύγχρονη κοινωνία από τη στιγμή που όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι αφιερώνουν ατελείωτες ώρες στα Social Media;
...
Από τη μία πλευρά, βλέπουμε ότι στα Social Media, ακόμη και η τέχνη, η ποίηση και γενικά ο πολιτισμός, διοχετεύονται ως delivery διαδικτυακό! Το να δέχεται όμως, ο σημερινός άνθρωπος, να μην έχει καμιά γνώση για τις νέες τάσεις και να θεωρεί ότι όλα είναι μια παγκόσμια συνωμοσία, δηλώνει το υπαρξιακό μας πρόβλημα σε όλο του το μεγαλείο. Από την πλευρά, υπάρχει σήμερα η εκπληκτική δυνατότητα, χωρίς κόστος, να βρεθείς στην βιβλιοθήκη, μουσείο ή γκαλερί, σε οποιοδήποτε μέρος του πλανητικού χωριού και μάλιστα την ώρα που εσύ επιθυμείς. Ο Σημερινός «γυάλινος Θεός» δεν θέλει «πιστούς» αλλά αποκλειστικά ελεύθερους ερευνητές και στοχαστές. Στοχαστές που δεν θα δεσμεύονται από καμιά παραδοχή και δεν θα εμποδίζονται από καμιά καθιερωμένη «αλήθεια». Υπάρχει μια δυναμική, που πυροδοτεί η ποίηση και γενικότερα η τέχνη, που μπορεί να συρρικνώσει το κοινωνικό «έκτρωμα» που ταΐσαμε με τις επιλογές ή την ανέχεια μας και αυτό με την σειρά του, θρέφει την μαζική υστερία και παράκρουση.
Ποιά από τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια μπορείτε να μοιραστείτε με το κοινό σας;
Αυτό που επιθυμώ, είναι να βλέπω βήμα-βήμα την πρόοδο και την εξέλιξη όχι μόνο προς το τεχνοκρατικό σκέλος του πολιτισμού μας αλλά κυρίως προς το ανθρωπιστικό. Να πολλαπλασιάζεται η ομορφιά, η κοινωνική ευαισθησία και η παιδεία να καλλιεργεί σφαιρικά τον άνθρωπο. Ως μελλοντικά σχέδια έχω μόνο, να συμμετέχω όσο μπορώ, σε αυτή την αλλαγή. Άμεσος στόχος είναι υλοποίηση του ντοκιμαντέρ με τίτλο «χρεωμένα όνειρα» και άξονα τον πολιτισμό ως ελπίδα αλλαγής. Θα στηρίζεται σε παρουσίαση-αφήγηση από Έλληνες διανοούμενους, ποιητές, λογοτέχνες, εικαστικούς και μουσικούς, με πλάνα από την Σημερινή Ελλάδα σε αντιπαράθεση. (Αθήνα-επαρχία). Από το εργαστήρι ενός γλύπτη που λαξεύει και από ένα λογοτεχνικό στέκι σε ένα στέκι με ψαράδες στην Λέσβο και σε ένα νυχτερινό κέντρο Αθηνών-Θηβών. Από το κέντρο της Αθήνας με αλλοδαπούς σε Έλληνες στο εξωτερικό. Με Παραδοσιακή μουσική, Κρήτη, σκυλάδικα, jazz και φυσικά rock. Με ποίηση, μουσική και χιούμορ και όχι μόνο βαριές αναλύσεις.
Ποιό στίχο θα μπορούσατε να αφιερώσετε αυτή την χρονική στιγμή στη χώρα μας;
«Αυτή είναι η πατρίδα μου.
Χαρακώματα
από σπίθες αρχέγονου φωτός.
Γη,
όπου και πάλλεται
η λογική σε δυσπεψία»
Συνέντευξη: Μαρία Γούσιου
