ΕΠΙΚΑΙΡΑ

6/recent/ticker-posts

Έλλη Μερκούρη: Οφείλουμε να είμαστε υπεύθυνοι σχετικά με το τι προσφέρουμε στο κοινό και τι προσδοκούμε από αυτό




Έλλη Μερκούρη, μια νέα ηθοποιός-σκηνοθέτης με όρεξη για καλλιτεχνική δημιουργία που ξεχωρίζει για τις φρέσκιες ιδέες της επί σκηνής και κλέβει τις εντυπώσεις με την ερμηνεία της. Την φιλοξενούμε στην Townsendia για να μας μιλήσει σχετικά με την αρχαία τραγωδία "Τρωάδες". Ας δούμε τι μας αποκάλυψε...


Το 2016 είχατε πάρει μέρος στο 2ο Φεστιβάλ Θεάτρου Δάσους με την παράσταση «Από το Σκοτάδι στο Φως» - Οχτώ Αποσπάσματα Αρχαίων  Τραγωδιών, με την οποία συστηθήκατε στο κοινό της Θεσσαλονίκης. Φέτος επιστρέφετε και παρουσιάζετε σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ρούμελης μια ολόκληρη τραγωδία, τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη συμμετέχοντας στα 24α Μερκούρεια που διοργανώνει ο Δήμος Νεάπολης-Συκεών. Πόσο δύσκολο και πόσο διαφορετικό ήταν να δουλέψετε πάνω σε μία μόνο τραγωδία και να την παρουσιάσετε ολόκληρη αυτή τη φορά;

Μια από τις ενασχολήσεις της Θεατρικής Ομάδας Κωφών "Τρελά Χρώματα", αφορά και στο αρχαίο δράμα, γιατί σχετίζεται με τον σύγχρονο άνθρωπο που βιώνει στις μέρες μας πολύ πιο έντονα μια ηθική και πνευματική κόπωση. Αυτή η ενασχόληση ξεκίνησε περίπου το 2011-12. Η ιδέα τότε ήταν να κατορθώσουμε να μελετήσουμε όσα περισσότερα κλασικά κείμενα μπορούσαμε, ώστε να επιλέξουμε ποια από όλα αυτά τα κείμενα θα συνταίριαζαν αναμεταξύ τους, αλλά και σύμφωνα με την βασική ιδέα που αποτελούσε τον άξονα της παράστασης και βασιζόταν στο εξής ερώτημα: για ποιο λόγο, ο τραγικός ήρωας δεν είναι σε θέση να «δει» το Φως και ζει μέσα στο Σκοτάδι. 

Όπως ήταν αναμενόμενο, το επόμενο βήμα της ομάδας σχετικά με το είδος της αρχαίας τραγωδίας, θα ήταν να ασχοληθούμε με ένα ολοκληρωμένο έργο και να επιχειρήσουμε να το αποδώσουμε μέσα από τη δική μας θεατρική γλώσσα, η οποία συνδέει την ομιλούσα και την νοηματική σε μια ενιαία σκηνική γλώσσα. Το γεγονός αυτό σίγουρα εμπεριείχε διάφορες δυσκολίες, ωστόσο έχοντας σαν γνώμονα την προηγούμενη εμπειρία μας, ξεπεράστηκαν όλα τα εμπόδια. Επιπλέον, υπήρξαν αρκετές προκλήσεις που παρουσιάστηκαν, όπως η απόδοση του χορικού στην Νοηματική Γλώσσα να μην ερμηνευθεί αυτή τη φορά μονάχα σε πεζό λόγο από τους ομιλούντες ηθοποιούς, αλλά να αποδοθεί σε τραγούδι. Οπότε, έπρεπε να βρούμε τον τρόπο ερμηνείας της Νοηματικής Γλώσσας από τους κωφούς ηθοποιούς, ώστε η ποίηση να αποδοθεί εξίσου σαν σε τραγούδι. Κάτι που σίγουρα δεν θα είχε συμβεί, αν δεν είχαμε την πολύτιμη συμβολή της διερμηνέως Μυρτούς Γκανούρη μαζί με την κωφή ηθοποιό Όλγα Δαλέκου στην απόδοση των κειμένων στη Νοηματική Γλώσσα.

Ποια στοιχεία από τις «Τρωάδες» λειτούργησαν ως έμπνευση ώστε να επιλέξετε το συγκεκριμένο έργο;

Στις Τρωάδες, θίγεται το διαχρονικό ζήτημα του πολέμου με εικόνες και ήχους σπαραγμού, με άμαχους πληθυσμούς και ξεριζωμένους λαούς. Λέξεις που ακούγονται και αφορούν την κρίσιμη εποχή μας. Ο πόλεμος γεννάει την αυθαιρεσία και την απανθρωπιά των εξουσιαστών και προκαλεί τον πόνο, τον θρήνο, την καταστροφή, αλλά και το «ανάθεμα», όπως αναφέρει και ο Ρίτσος. Η παράσταση επίσης έχει ένα ιδιαίτερο ιδεολογικό φορτίο, καθώς σε αυτή συμμετέχουν κωφά και βαρήκοα άτομα, μέσω των οποίων αναδεικνύονται καίρια ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και την προσβασιμότητα στην τέχνη ανθρώπων που έχουν μια μορφή αναπηρίας. Είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα -πέραν από εκπαιδευτικού χαρακτήρα παραστάσεις-, που ερμηνεύεται ολόκληρο έργο αρχαίας τραγωδίας από Έλληνες κωφούς ηθοποιούς, με ταυτόχρονη συμμετοχή ομιλούντων ηθοποιών και με την συνοδεία ζωντανής μουσικής και κρουστών μουσικών οργάνων.


Πώς προσεγγίσατε σκηνοθετικά το έργο;

Στο πλαίσιο της ερμηνευτικής απόδοσης της αρχαίας τραγωδίας, εντάσσεται μια θεατρολογική προσέγγιση του αρχαίου δράματος και μια εξατομικευμένη διδασκαλία των κωφών με σκοπό να αναδείξουμε την ποιητική διάσταση του λόγου των Τρωάδων.  Αυτός είναι και ο συγκερασμός της γλώσσας των κωφών με τους ομιλούοντες και ταυτόχρονα το υφολογικό περιεχόμενο της σκηνικής ερμηνείας στην αρχαία τραγωδία. 

Ένα ζήτημα που διαπραγματεύεται αυτή η τραγωδία σχετίζεται και με την «έννοια του ξένου» και αποκτά μια άλλη διάσταση. Στην δική μας περίπτωση, ο όρος «ξένος» περιέχει μια διττή σημασία και υπόσταση που σχετίζεται με τους ίδιους τους καλλιτέχνες επί σκηνής, οι οποίοι βιώνουν και εκφράζουν έναν κόσμο που μοιάζει φαινομενικά να είναι απρόσιτος και διαφορετικός, ενώ στην πραγματικότητα είναι εξίσου ανθρώπινος και οικείος. Επιπλέον, η σημασία του "ξένου" προσεγγίστηκε ως προς την διαφορετικότητα της ίδιας της γλώσσας που μιλούσαν οι Τρώες σε σχέση με τους Έλληνες. Αυτή η διαφορετικότητα στη γλώσσα, παραλληλίζεται στο έργο μας με την χρήση της νοηματικής τόσο από τους κωφούς, όσο και από τους ομιλούντες ηθοποιούς, ως εργαλείο επικοινωνίας σε σχέση με τον προφορικό λόγο που χρησιμοποιούν κατά βάση οι ομιλούντες. 

Πρώτη φορά για τα ελληνικά δεδομένα, αρχαία τραγωδία ερμηνεύεται από κωφούς αλλά και ακούοντες ηθοποιούς με τη συνοδεία ορχήστρας. Πώς τα καταφέρατε να γίνει αυτό το «πάντρεμα»;

Στην παράσταση συμμετέχουν πέντε κωφοί ηθοποιοί που χρησιμοποιούν την γλώσσα του σώματος και την Νοηματική Γλώσσα, τέσσερις ομιλούντες ηθοποιοί και μια διερμηνέας σε ρόλο αγγελιοφόρου,  (οι οποίοι  «δανείζουν» την φωνή τους) για να μας μεταφέρουν στον κόσμο των τραγικών καταστάσεων και συγκρούσεων. Η σκηνική δράση πραγματοποιείται με την συνοδεία ζωντανής μουσικής, καθώς οι κωφοί ηθοποιοί «αφουγκράζονται» τον κραδασμό της, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο, την αίσθηση μίας πρωτόγνωρης θεατρικής εμπειρίας. Επιπροσθέτως, θα ήθελα να αναφέρω ότι ένας από τους στόχους μας ήταν κωφοί και ακούοντες ηθοποιοί να συμμετέχουν ζωντανά από κοινού σε μια τρίτη γλώσσα, εκείνη της μουσικής, κατορθώνοντας να παίξουν μουσικά όργανα, έτσι ώστε η παράσταση να αποτελεί ένα συλλογικό καλλιτεχνικό έργο και ένα ξεχωριστό θέαμα που να απευθύνεται τόσο σε κωφούς, όσο και ακούοντες θεατές. Στο σημείο αυτό, οφείλω να αναφέρω ότι ο μουσικός και συνθέτης της πρωτότυπης μουσικής της παράστασης Κωστής Βοζίκης μαζί με την Ελεάννα Γεροντοπούλου, η οποία συνοδεύει με τα κρουστά μουσικά όργανα αποτελούν τους κύριους λόγους που επιτεύχθηκε αυτός ο στόχος. 

Ποιες δυσκολίες κληθήκατε να ξεπεράσετε στο εγχείρημά σας να συνυπάρχουν η ομιλούσα με την νοηματική γλώσσα επί σκηνής;

Όταν ανέλαβα την ομάδα ως υπεύθυνη τα ερωτήματα που με απασχόλησαν ήταν τα εξής: πώς μπορούν να συνυπάρχουν και να συνδιαλέγονται κωφοί και ομιλούντες ηθοποιοί επί σκηνής; Με ποιο τρόπο είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί η θεατρική πράξη, προκειμένου να προσεγγίσει, να ερευνήσει και να αναδείξει νέους κώδικες στην υποκριτική έκφραση και την θεατρική φόρμα, αξιοποιώντας την νοηματική γλώσσα, παράλληλα με την φωνητική ερμηνεία; Ποια μπορεί να είναι τα εκφραστικά εργαλεία σε μια τέτοια συνύπαρξη; Η απάντηση σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα ήταν ότι αυτή η ένωση των δυο διαφορετικών κόσμων -κωφών και ομιλούντων- είναι δυνατόν να επιτύχει μια βαθιά γλωσσική επικοινωνία μεταξύ τους, προκειμένου να βιώσουν μια από κοινού μοναδική εμπειρία. Η επιλογή του είδους της αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας, αποκαλύπτει μια πολιτική και πολιτιστική διάσταση των θεμάτων, τα οποία αποτέλεσαν ένα έντονο πεδίο προβληματισμών και ιδεών για όλους μας, καθώς οι αρχαίες τραγωδίες αναδεικνύουν και προσεγγίζουν ζητήματα που αφορούν τόσο την σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, όσο και με τον κόσμο. 


Οι "Τρωάδες" γράφτηκαν από τον Ευριπίδη με αφορμή τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μπορείτε να μας κατονομάσετε μερικούς “πολέμους” από τους οποίους αφορμάται η καλλιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα του 2018;

Είναι γεγονός, ότι στις μέρες μας δυστυχώς οι καλλιτέχνες έχουν να πολεμήσουν με διάφορα "θεριά", τα οποία μπορεί να εκτείνονται από γραφειοκρατικά τέρατα μέχρι τις λερναίες ύδρες οικονομικών θεμάτων. Όλοι αυτοί οι άνισοι πόλεμοι μπορεί να μειώσουν την δημιουργικότητα του καλλιτέχνη και να φτάσει να χάνει πολλαπλές μάχες... Παράλληλα, ζητήματα διαχείρισης και διαδικαστικών ζητημάτων ίσως δεν καρποφορήσουν και οι καλλιτέχνες να βρεθούν αντιμέτωποι με αυτά, χωρίς να καταφέρουν να τα διευθετήσουν. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, είναι οι καλλιτέχνες να κάνουν τις ανάλογες εκπτώσεις στις παραγωγές και να τους κοστίζει ηθικά όσον αφορά την ποιότητα. Απ’ την άλλη πλευρά, οι θεατές προσπαθούν να επιλέξουν ένα καλλιτεχνικό προϊόν που θα το απολαύσουν και δε θα τους δυσαρεστήσει... και γι’ αυτό το λόγο οφείλουμε να είμαστε υπεύθυνοι όλοι μας σχετικά με το τι προσφέρουμε στο κοινό και τι προσδοκούμε από αυτό. 

Είναι θετικό το γεγονός ότι, σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν οργανισμοί, οι οποίοι στηρίζουν ανάλογες καλλιτεχνικές προσπάθειες, όπως συνέβη και στην περίπτωσή μας με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρούμελης, αλλά και το Υπουργείο Πολιτισμού. Πάντως, όσον αφορά τις παραστάσεις μας, προσπαθούμε να κάνουμε κάθε φορά σωστή διαχείριση, όσο αυτό είναι εφικτό σε κάθε τομέα. Έχουμε δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργατών, όπως η σκηνογράφος-ενδυματολόγος Γεωργία Μπούρδα και η φωτίστρια Ελίζα Αλεξανδροπούλου που χωρίς την πολύτιμη βοήθειά τους δεν θα τα είχαμε καταφέρει μέχρι τώρα. Επιπλέον, προσπαθούμε εκτός της ποιότητας του καλλιτεχνικού αποτελέσματος, να αναδεικνύονται καίρια ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και την προσβασιμότητα στην τέχνη ανθρώπων που έχουν οποιαδήποτε μορφή αναπηρίας.

Ο Ευριπίδης, μέσα από το κείμενό του, στηλιτεύει το πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής περνώντας το δικό του αντιπολεμικό μήνυμα. Όντως παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο, ακόμα και στις μέρες μας το μήνυμα αυτό;

Οι πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις που διαφαίνονται μέσα από το έργο του Ευριπίδη και την παράσταση εγείρουν ερωτήματα στους θεατές για τον ρολό του σύγχρονου ανθρώπου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η πολιτική διάσταση της παράστασης αναδεικνύει και προσεγγίσει ζητήματα που αφορούν άρρηκτα την σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και τη φύση, με τους συνανθρώπους του, καθώς και τη θέση ευθύνης που έχει για τον ίδιο τον κόσμο. Στις Τρωάδες θίγονται πολιτικά ζητήματα που σχετίζονται με την «έννοια του πολίτη» που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Ωστόσο, η έννοια αυτή στις Τρωάδες βρίσκεται υπό κρίση: ο τρωικός πόλεμος αίρει την ταυτότητα του πολίτη της Τροίας, την ελευθερία της δημοκρατίας, καθώς και την συμμετοχή του στις δημόσιες υποθέσεις που αποτελεί άλλωστε την βάση μιας οργανωμένης πολιτείας. Οι Τρώες σταδιακά βιώνουν την έννοια του «άπολις», του ανθρώπου χωρίς πατρίδα. Η Τροία διολισθαίνει στον πόλεμο και στον αλληλοσπαραγμό και μαζί της παρασέρνει τους πολίτες της. Ο πόλεμος αποτυπώνεται με εικόνες και διατηρεί μια διαχρονικότητα, καθώς ο ίδιος πόλεμος επαναλαμβάνεται σε κάθε εποχή και η έννοια του πολίτη οφείλει να αναδεικνύεται ως πρωταρχική αξία.

Ταυτόχρονα, η έννοια της ετερότητας, της ιδέας του «ξένου» είναι ζητήματα που απασχολούν, καθώς συνδέονται ολοένα και περισσότερο με την εποχή μας, και δεν προσδιορίζεται μονάχα από την διαφορετική εθνολογική και πολιτισμική ταυτότητα που φέρει ο καθένας μας, αλλά από ένα ευρύτερο σύνολο φυσικών και ιδεολογικών καταστάσεων και συμπεριφορών.


Στην τραγωδία οι "Τρωαδίτισσες" εισπράττουν βιαιότητα και απανθρωπιά. Θεωρείτε ότι αυτό συμβαίνει μόνο επειδή είναι γυναίκες ή επειδή βρίσκονται από τη μεριά του ηττημένου; Ή μήπως απλά οι γυναίκες θεωρούνται πιο εύκολος στόχος σε κάθε πόλεμο;

Ο Geoffrey Chaucer, αναφέρει ότι «η τραγωδία είναι η διήγηση μιας ιστορίας, όπως αυτές που μας θυμίζουν τα παλιά βιβλία, για κάποιον που έφτασε σε μεγάλη ακμή, αλλά ξέπεσε από κει ψηλά, στην αθλιότητα και το τέλος του ήταν οικτρό». Στην προκειμένη περίπτωση, όλοι θεωρούμε ότι αυτό το άθλιο τέλος συνδέεται άμεσα με την μοίρα των ηττημένων, των Τρώων και προοικονομεί την καινούργια μέρα της σκλαβιάς τους. Το παράδοξο με τον Ευριπίδη είναι ότι οι Έλληνες που θεωρούνται οι νικητές του πολέμου, θα βιώσουν και εκείνοι το άθλιο αυτό τέλος. Κάτι που σίγουρα δεν το περιμέναμε. Ο Ευριπίδης μας κλείνει το μάτι, προσθέτοντας ακόμη μια ανατροπή στο έργο του. Ως θεατές, δεν θα δούμε επί σκηνής να συμβαίνει αυτή η ανατροπή, μα οι επί σκηνής δηλώσεις των θεών Ποσειδώνα και Αθηνά μαζί με τις προφητείες της Κασσάνδρας, έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι με αυτόν ακριβώς τον τρόπο θα συμβούν τα γεγονότα. 

Όσον αφορά το ζήτημα του πολέμου, σχεδόν πάντοτε οι παράπλευρες απώλειες και ο άμαχος πληθυσμός σχετίζεται με τα γυναικόπαιδα, αποδίδοντας με αυτόν τον τρόπο την τραγική διάσταση του πολέμου. Σε μια επίθεση με ποιο τρόπο θα μπορούσε να κάνει πίσω ο αντίπαλος; Μα χρησιμοποιώντας τα εξιλαστήρια θύματα φυσικά, τα οποία τις περισσότερες φορές τουλάχιστον ενέχουν τον γυναικείο πληθυσμό. 

Αναλογιζόμενοι τον διττό ρόλο που έχετε επωμιστεί στις "Τρωάδες", αυτόν του σκηνοθέτη αλλά και του ηθοποιού, ποια ιδιότητα σας αντιπροσωπεύει καλύτερα, και γιατί;

Η απάντηση της τελευταίας αυτής ερώτησης ίσως δεν είναι η αναμενόμενη... Σαφέστατα, η ιδιότητα που με αντιπροσωπεύει είναι εκείνη της ηθοποιού, καθώς αυτό είναι το επάγγελμα που εξασκώ. Επιπλέον, θα πρόσθετα και την ιδιότητα της θεατρολόγου που επίσης εξασκώ και με έχει βοηθήσει πολύ στην διδασκαλία των ηθοποιών. Η εύλογη ανταπάντηση που ίσως θα είχα από εσάς θα ήταν και πώς γίνεται να σκηνοθετώ και μάλιστα ένα τόσο ιδιαίτερο και δύσκολο εγχείρημα όπως το συγκεκριμένο; Επιπροσθέτως λοιπόν, θα σας έλεγα ότι επιθυμώ να σκηνοθετώ μονάχα τέτοιου είδους προσπάθειες, έχοντας εξειδικευτεί σε αυτόν τον τομέα και μάλιστα όχι μονάχα πρακτικά εξαιτίας της σκηνικής εμπειρίας μου, αλλά και βάσει της θεωρητικής μου κατάρτισης καθώς ολοκληρώνω την έρευνα των μεταπτυχιακών σπουδών μου, η οποία έχει ως θέμα τις παραστατικές τέχνες και τα άτομα με ακουστική αναπηρία. Επίσης, θα ήθελα να συμπληρώσω κάτι ακόμη. Η εξειδίκευση σε οποιοδήποτε κλάδο της τέχνης θα ‘πρεπε να θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς περικλείει τη γνώση και θα ήταν πολύ λειτουργικό κατά τη γνώμη μου να την εξασκούμε. Κάτι που δυστυχώς λείπει μέχρι στιγμής από τα ελληνικά δεδομένα...

Είμαστε περίεργοι για τα επόμενα επαγγελματικά σας βήματα...

Συνήθως δεν αποκαλύπτουμε τα επόμενα μελλοντικά μας σχέδια. Μας αρέσει να μην τα μαρτυρούμε... ώστε να κρατάμε ένα μυστήριο και να μην γνωρίζουν οι θεατές μας τι θα παρουσιάσουμε! Ωστόσο, αυτό που μπορώ να αποκαλύψω είναι ότι το επόμενο έργο αφορά ένα ιδιαίτερο θεατρικό κείμενο που αποδίδεται σε ελλειπτικό λόγο και συνταιριάζει απόλυτα με τη νοηματική γλώσσα! Σας ευχαριστώ πολύ. 

Για περισσότερες πληροφορίες ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: Η Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα" παρουσιάζει τους "Τρωάδες" του Ευριπίδη

Συνέντευξη: ΓΙΟΛΑΝΤΑ ΡΕΤΟΥΝΙΩΤΗ