Η ''Πολιτεία Θεάτρου''παρουσιάζει το αριστούργημα του Αύγουστου Στρίντμπεργκ ''Δεσποινίς Τζούλια'' από 13 Οκτωβρίου 2017 σε σκηνοθεσία της Μαρίας Μπαλτατζής.
Το έργο μέσα από τα μάτια της σκηνοθέτιδος
Η Δεσποινίς Τζούλια, κατατάσσεται στα νατουραλιστικά έργα του Στρίντμπεργκ, δηλαδή έργο στο οποίο είναι καθοριστική η καταλυτική επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του ψυχισμού και των παθών του ατόμου, υπό το πρίσμα μιας ντετερμινιστικής προσέγγισης, έτσι όπως ορίστηκε κατά βάση από το νατουραλιστικό κίνημα με προεξάρχοντα τον Αντρέ Αντουάν. Ωστόσο η ανάλυση, εμβάθυνση και διάσπαση του «Εγώ» διαρρηγνύει χωρίς προσχήματα τα στεγανά του όποιου «καθαρόαιμου» νατουραλισμού. Περαιτέρω, έκδηλη-κατά την άποψή μου- είναι η παρουσία στοιχείων της αρχαίας τραγωδίας. Η δομή του έργου, για παράδειγμα, ακολουθεί τον αριστοτελικό «κανόνα των τριών ενοτήτων». Ενότητα μύθου, δηλαδή ένα σημαντικό γεγονός (γιορτή υπηρετικού προσωπικού). Ενότητα τόπου, δηλαδή ίδιο τόπο δράσης (κουζίνα αρχοντικού). Ενότητα χρόνου, δηλαδή η δράση πραγματώνεται εντός εικοσιτετραώρου (τη νύχτα του ηλιοστασίου στις 23 Ιουνίου και μικρότερη νύχτα του χρόνου).
Ως προς την ουσία, ο Ζαν και η Τζούλια δεν εκπροσωπούν «χαρακτήρες» αλλά αέναες δυνάμεις που καθορίζουν την ανθρώπινη φύση με τρόπο καταλυτικό και τελολογικό. Επιθυμία, καθήκον, έρωτας, πάθος, μίσος, ζήλεια, εγωισμός, αλαζονεία, φιλοδοξία, εξουσία, αγωνία, αδιέξοδα, απελπισία, απόγνωση, πτώση και τελικά τραγική κατάληξη, απαραίτητη συνθήκη της αρχαίας τραγωδίας. Στην κεντρική ηρωίδα, την «γαλαζοαίματη» Τζούλια, ικανοποιούνται και οι πέντε συνθήκες της τραγικής περσόνας, δεδομένου ότι η ηρωίδα πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας(αμαρτίες γονέων) , σφάλλει(σεξ με κατώτερό της λόγω υπερβολικής αυτοπεποίθησης και αλαζονείας (ύβρις), έρχεται αντιμέτωπη με δυνάμεις υπέρτερες (καταγωγή, φύλο), βρίσκεται στην ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα σε δύο λύσεις που και οι δυο θα την πληγώσουν(φυγή με κατώτερό της ταξικά ή αυτοκτονία) και τέλος μεταπίπτει από την ευφορία στη δυστυχία. Σαν μια γνήσια τραγική ηρωίδα συγκρούεται με τη Μοίρα, τη Θεία Δίκη, τους ανθρώπους, τον εαυτό της και συντρίβεται. Η έννοια της τραγικότητας συμπεριλαμβάνει και τη μεταβολή της, δηλαδή τη μετάβαση από την άγνοια στη γνώση, μέσα από την εμπλοκή της σε αντιφατικές καταστάσεις, τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα και τις συνακόλουθες συνέπειες αυτών των καταστάσεων με ενοχή, ψυχική οδύνη, μοναξιά, συντριβή (ερινύες), λύτρωση (ευμενίδες). Έτσι έρχεται η κάθαρση μέσα από την αυτοχειρία. Η αυτοκτονία της ωστόσο δεν συντελείται επί Σκηνής, άλλο ένα δείγμα κλασικής και ουχί νατουραλιστικής αντιμετώπισης του θανάτου, αφού η αρχαία τραγωδία είναι αυτή που δεν επιτρέπει να πεθαίνουν οι ήρωες επί Σκηνής.
Ένα σκηνικό, δύο φύλα, τρία πρόσωπα. Ένας άνδρας, ο Ζαν και δύο γυναίκες, η Τζούλια και η Κριστίν. Τρείς διαφορετικοί ψυχισμοί με άλλα «θέλω» και με κανένα ουσιαστικό, βαθύ κοινό ενδιαφέρον να τους ενώνει. Μόνος συνδετικός κρίκος οι μεταξύ τους σχέσεις «εξουσίας». Στο αριστουργηματικό αυτό μονόπρακτο ψυχόδραμα και μία από τις κλασικότερες θεατρικές μελέτες της λειτουργίας και της πάλης των κοινωνικών τάξεων και των δύο φύλων, οι ήρωες οδηγούνται σε μία ακραία αναμέτρηση. Η αντιμαχία, ωστόσο, δεν περιορίζεται ανάμεσα στα δύο φύλα και στις κοινωνικές τάξεις, όπως τουλάχιστον πρωτοπαρουσιάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Στρίντμπεργκ-ο ασυναγώνιστος αυτός δόκτωρ της ψυχολογικής ανάλυσης-χειρίζεται το ψυχολογικό νυστέρι του αριστοτεχνικά, χρησιμοποιώντας το σαν έναν μεγεθυντικό φακό, μέσα από τον οποίο παρακολουθούμε βήμα-βήμα τις δονήσεις και τους σπασμούς που ακολουθούν την κατακόρυφη κατάδυση μιας υπό διάλυση Ψυχής στη διαδικασία του ψυχικού κατακερματισμού της και μέσω αυτής, μια υπό διάλυση κοινωνική τάξη και τις εγγενείς παθογένειες μιας άλλης ανερχόμενης τάξης. Το συμβολικό υφαίνεται με το πραγματικό τόσο σφιχτοδεμένα που αδυνατούμε να τα ξεμπερδέψουμε.
Πρόκειται για ένα έργο εμβληματικό για την παγκόσμια δραματουργία, συμβολικό, πολυεπίπεδο (ψυχολογικό, κοινωνικό, ταξικό, σεξουαλικό, φεμινιστικό), σκληρό και «αδιάντροπο» στην πλοκή και στη γλώσσα, άκρως πρωτοποριακό για την εποχή του χαρακτηρίστηκε «ανήθικο», δέχθηκε σφοδρή επίθεση και ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων προκαλώντας σκάνδαλο όταν δημοσιεύθηκε το 1888. Κι’ αυτό γιατί μέσα από την πολύπλευρη κι επίπονη διαδικασία της στριντμπεργκικής παρατήρησης της φύσης, της ψυχικής παθολογίας των ανθρώπων και των αντιδράσεών τους, συγκρούονται μέχρι τελικής πτώσεως σ’ έναν τελετουργικό, ανελέητο και αβυσσαλέο αλληλοσπαραγμό, όλες οι ανθρώπινες εκφάνσεις. Η αριστοκρατική με την λαϊκή τάξη, το αρσενικό με το θηλυκό φύλο, η λογική με το ένστικτο, η πραγματικότητα με την ψευδαίσθηση και το όνειρο, η προσωπική αλήθεια με την υποκρισία, η ευαισθησία με τον κυνισμό, τα ευγενή ιδεώδη με την «πάση θυσία» επιβίωση, η θρησκεία με τις αντιφάσεις της, η χριστιανική ηθική με την ανάγκη για επιβίωση, το καθήκον με την επιθυμία, το ένδοξο παρελθόν με το παρακμιακό παρόν, το συνειδητό με το ασυνείδητο, η συνειδητή φιλοδοξία για κοινωνική ανέλιξη με το υποσυνείδητο κόμπλεξ της ταπεινής καταγωγής (επηρεασμός από τις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ), το κοινωνικό status με την τραγικότητα της ανθρώπινης αυτοκαταστροφικής φύσης, το σεξ με την ανάγκη να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, η ανάγκη να εξουσιάσουμε με την ανάγκη να υποταχθούμε, το «είναι» με το αδιέξοδο της «ανυπαρξίας», η ζωή με το θάνατο…
Αύγουστος Στρίντμπεργκ
Ο σουηδός δραματουργός Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912), μια προσωπικότητα σχιζοφρενική και μεγαλοφυής, κατέχει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία. Σ αυτόν συνοψίζεται όλη η ιστορία του θεάτρου από το 1800 ως σήμερα. Είναι ο πλέον πρωτοπόρος δραματουργός του τέλους του 19ου αιώνα και χαρισματικός προφήτης του θεάτρου του 20ου αιώνα. Κι αυτό γιατί προσεγγίζει με τα έργα του όλα τα αισθητικά ρεύματα όπως ιστορικό δράμα, ονειρόδραμα, ρομαντισμό, ρεαλισμό, νατουραλισμό, εξπρεσιονισμό, σουρεαλισμό, υπαρξισμό, θέατρο παραλόγου, αρνούμενος, ωστόσο, να σεβαστεί τα καθιερωμένα σύνορα μεταξύ των διάφορων ειδών, λόγω του ταμπεραμέντου και του δυναμισμού της ψυχής του που ξεπερνάει το έργο του. Είναι από εκείνες τις «αναρχικές» μεγαλοφυΐες που φαίνονται ασύντακτες, γιατί δε χωράνε σε κανένα καλούπι, σε κανένα κανόνα, σε καμιά καθιερωμένη μορφή. Τους λείπει και το κατώτερο έστω όριο του μέτρου. Γεμάτος αξίες και ιδανικά που κονταροχτυπιούνται μεταξύ τους μέχρι τελικής πτώσεως… Με τα έργα του κατήγγειλε απροκάλυπτα τις κοινωνικές συμβάσεις και σχολίασε τις ηθικές αξίες της ζωής, την διανοητική ανισορροπία, την απροσάρμοστη σεξουαλικότητα, τις ανάγκες που δεν καλύπτονται, τις επιθυμίες που διαψεύδονται και τις επιλογές που δεν «επιλέγονται», φτάνοντας ως τα έγκατα της ψυχής του ανθρώπου, με σκοπό να τον βοηθήσει να λυτρωθεί από την υπαρξιακή του αγωνία μέσα από την αυτογνωσία και την αυτοσυνείδηση.
Η γυναίκα θα ασκήσει πάνω στη ζωή του Στρίντμπεργκ μια αλλόκοτη και αντιφατική έλξη. Έχει συνειδητοποιήσει όσο κανένας άλλος το δραματικό, το σχεδόν μοιραίο βάρος του θηλυκού στοιχείου μέσα στη ζωή. Βλέπει στην πάλη άντρα-γυναίκας μια στοιχειακή αναμέτρηση, που παίρνει διαστάσεις φυσικού νόμου. Αυτήν την πολυδιάστατη, μυστηριώδη και εν πολλοίς ανεξιχνίαστη θέαση της γυναικείας ψυχής, προσπαθεί να εξερευνήσει ο Στρίντμπεργκ, για τον οποίο η φύση της γυναικείας επιθυμίας αποτελεί έναν γρίφο. Τι επιθυμεί πραγματικά η γυναίκα στην ερωτική της σχέση με τον άνδρα; Θέλει να νικήσει και να «υποτάξει» τον άνδρα, ή αντίθετα επιθυμεί να ηττηθεί ερωτικά από αυτόν; Και τελικά δίνει ο ίδιος μια απάντηση σύνθετη σε αυτό του τον προβληματισμό. Η γυναίκα επιθυμεί πάντοτε να είναι η νικήτρια. Θέλει να υποτάξει τον άνδρα στο ερωτικό της ένστικτο, αλλά υπό μια προϋπόθεση. Ο άνδρας τον οποίο επιθυμεί να νικήσει πρέπει, πάντα, να είναι δυνατότερός της. Δυνατότερος ακόμη και από τον πατέρα-αφέντη που δεσπόζει στο ασυνείδητό της, έτσι ώστε να μπορεί να εκτοπίσει το αρχετυπικό είδωλό του και να πάρει τη θέση του. Νικώντας και υποτάσσοντας στο ερωτικό ένστικτό της έναν άνδρα δυνατότερό της, δυνατότερο και από τον πατέρα-αφέντη, η γυναίκα, ικανοποιεί την πιο βαθιά ασυνείδητη επιθυμία της. Ο εραστής όμως αυτής της νύχτας, ο Ζαν, αποδεικνύεται εν τέλει ανάξιος αυτού που επιζητεί και έτσι ολόκληρο το σκηνικό της ανταρσίας καταρρέει, για να οδηγηθεί η ηρωίδα, μοιραία, σε μια τελετουργική αυτοκτονία.
Η γυναίκα άσκησε και στη ζωή του Στρίντμπεργκ μία αντιφατικά μαγνητική έλξη (3 γάμοι, 3 διαζύγια, 5 παιδιά), με κοινό και κριτικούς να θεωρούν-σε αρκετές περιπτώσεις-ότι τα στοιχεία του μισογυνισμού και του αντιφεμινισμού είναι έκδηλα σε όλα τα θεατρικά του έργα. Ο ίδιος, εξάλλου, ομολογεί ότι «αυτή είναι η άλλη όψη της έντρομης έλξης που νιώθω για το αντίθετο φύλο», πιστεύοντας ότι η γυναίκα στο πέρασμα των αιώνων είχε αποσυρθεί ηττημένη στα παρασκήνια, αλλά αυτή η πανάρχαια ήττα δεν λησμονήθηκε ποτέ...
Η «μάχη των φύλων», ως μια προαιώνια και αδιάλειπτη μονομαχία άντρα και γυναίκας, βρίσκει την πλήρη έκφρασή της στα έργα του Στρίντμπεργκ Ο Πατέρας,1887-Οι Σύντροφοι, Δεσποινίς Τζούλια, Οι Δανειστές,1888-Ο Δεσμός,1893-Ο Χορός Του Θανάτου,1901 καθώς και στα αυτοβιογραφικά του μυθιστορήματα.
Ερμηνεύουν:
Μαρία Μπαλτατζή: Τζούλια / Κόμισσα-Ιδιοκτήτρια Αρχοντικού
Nίκος Παλπάνης: Ζαν / Υπηρέτης
Βασιλική Χαραλαμπίδου: Κριστίν / Μαγείρισσα-Αρραβωνιαστικιά Ζαν
Σκηνοθεσία-Επιμέλεια Σκηνικών/Κοστουμιών/Μουσικής
Μαρία Μπαλτατζή
Ώρα Προσέλευσης: 21.00
Ώρα Παράστασης: 21.30
Διάρκεια: 90΄
Θέσεις περιορισμένες / Απαραίτητη η τηλεφωνική κράτηση
Τιμή εισιτηρίου: 10€ (με ποτό) Φοιτητικό/Κάρτα Ανεργίας: 7€
Ολύμπου 88(Αρχαία Αγορά)
e-mail: politeiatheatrou@gmail.com
